İltihabi/inflamatuvar barsak hastalıkları (ülseratif kolit ve Crohn hastalığı ) hakkında bilmemiz gerekenler

#ülseratifkolit #crohn #gastroenteroloji

İleit ve kolit nedir?

İleum (ince barsağın üçüncü-son kısmı) iltihaplanmasına ileit, kalın bağırsağımız olan kolonun iltihaplanmasına kolit diyoruz. Spastik kolon denildiğinde iltihaplanma veya kolit hali yoktur. İltihaplanmalar ishal, spastik kolon kabızlık ile seyreder. Yani, spastik kolon iltihabi barsak hastalığı değildir.

İltihabi ya da diğer adıyla inflamatuvar barsak hastalıkları nelerdir?

En tipik örnekleri, Crohn hastalığı (ileit-ileokolit) ve ülseratif kolitidir. Ama cerrahi sonrası olan diversiyon koliti, kollajenöz kolit, mikroskobik kolit gibi diğer örnekleri de vardır.

Crohn hastalığı ve ülseratif kolitin nedenleri nelerdir?

Her iki hastalığında nedenleri bilinmemektedir. Uygun genetik zemini olan kişilerde, yani belli kalıtımsal faktörlerin etkisi ile çevresel faktörler (anne sütü ile beslenmeme, hava kirliliği, çocukluk çağında geçirilen enfeksiyonlar, diyet, hijen, iklim, çevre kirliliği vs,….) birleşince, kişinin bağışıklık sisteminin kontrol dışına çıkarak, barsak sistemine zarar vermesi sonucunda oluşmaktadır. 

Crohn hastalığı vücudumuzda hangi bölgelerini tutar?

Sindirim sistemini ağızdan anüse (makata) kadar tutabilen ama en çok ince bağırsakların son kısmı (terminal ile kalın bağırsağın ilk kısmını (çekum) tutan, %80 olguda iltihabi bulgular ile seyreden bir rahatsızlıktır.

Ülseratif kolit vücudumuzda hangi bölgelerini tutar?

Ülseratif kolit, kalın bağırsakların iç yüzeyini döşeyen bölümün iltihaplanması ile seyreden bir hastalıktır. Olguların yaklaşık yüzde 95’inde kalın bağırsağın son kısmı 12-15 cm si olan rektum bölümünün tutulumu olur. Ancak hastalığın seyrinde rektumdan yukarıya doğru, kalın bağırsak boyunca yayılımı görülebilmekte, bazen de sadece rektuma sınırlıda kalabilmektedir.

Crohn hastalığının belirtileri nelerdir?

Crohn hastalığı en çok, 4 haftadan uzun süren ishal şeklinde sık dışkılama ve karnın sağ alt tarafında ağrı yakınmaları ile başlar. Olgularında %80’inde bu 2 yakınma türü söz konusudur.  Olguların %15-20 sinde bağırsakta darlık gelişmiş olup, kusma, karın krampları ve karında şişlik ile kilo kaybı bulguları gelişebilir. 20 hastadan birinde ise cilde, makat çevresine açılan bağırsak ilişkili tünel (fistül) ler nedeni ile ciltten veya makat çevresinden bazen de rahimden, idrardan dışkı gelmesi sorunları yaşanabilir. Böbrek etrafında veya karında yoğun iltihap- psoas abseleri olabilir. Çocukluk çağında başlayan Crohn hastalığında gelişme geriliği, böbrek taşları, böbrekten ve bağırsaktan protein kaybı nedeniyle vücutta ödem kemik erimesi gelişebilir.  Crohn hastalığı, nadiren makattan kanamaya neden olabilir.

Ülseratif kolit mi Crohn hastalığı mı daha tehlikelidir?

Bu soru bir çok hasta tarafından bize sorulmaktadır. Potansiyel olarak Crohn hastalığı daha tehlikeli, daha yıkıcı ve yaşam kalitesine daha zarar verici olabilmektedir. Ülseratif kolitde ameliyat ile hastalıktan kurtulma şansı vardır. Ancak, Crohn hastalığında böyle bir şey söz konusu değildir. Yündede uygun tedaviler ile bir çok Crohn olgusunda hastalık kontrol altına alınabilmekte, bu hastalarda normal bir yaşam sürebilmektedirler. Bu konuda sonucu etkileyen en önemli husus, tedavi eden hekimin bilgi ve tecrübesidir.

Ülseratif kolitin belirtileri nelerdir?

Ülseratif kolit kanlı ishal ile karakterizedir. Sümüksü akıntı eşlik edebilir. Karın ağrısı olabilir. Nadiren şiddetli ağrı, ishal, ateş, kusma bulguları ile gelebilir. İshal, kanama, sümüksü akıntı yakınmaları olmayan bir kişiye ülseratif kolit olduğu söylenmişse, tanı yanlıştır.

Crohn hastalığında tanı nasıl konur?

Crohn hastalığında çeşitli kan testleri (lökosit, albümin, iltihaplanmayı gösteren test CRP, vs) ile dışkı mikorskopi, dışkıda (fekal) kalprotektin testi, bağırsağın görüntüleme amaçlı yapılan incelemeleri (kolonoskopi, MR enterografi, pelvik MR) tanı imkanı sağlayabilir. Ayrıca, bağırsaktan alınan biyopsilerde patolojide granulom saptanması tanıyı kesinleştirir. Dışkıda yapılan kalprotektin testi, Crohn hastalığının hem tanısında hem de özellikle tedavi başarısının takibinde son derece faydalıdır.

Ülseratif kolit hastalığında tanı nasıl konulur?

Yine çeşitli kan testleri, gayta mikroskopi, dışkıda (fekal) kalprotektin, kolonoskopik inceleme ve rektumdan alınan biyopsilerde özgün patolojik bulgularla, uyumlu kliniği olan olgularda tanı kolayca konur.

Crohn hastalığında tedavi yöntemleri nelerdir?

Öncelikle iltihap kurutucu tedaviler (klasik kortizon tedavisi, budesonid, azatiyopurin, veya metotreksat) gibi ajanlar ile başlanır, bu ajanlar ile idame tedavi verilir. Bu tedavilere yanıt olmuyor veya kortizon bağımlılığı gelişiyorsa o zaman anti-TNF tedaviler (damardan veya cilt altına enjekte edilen ilaçlar; infliximab, addalimumab, sertolizumab, vedolizumab…) verilir. Bağırsağında sıkı darlık sorunu gelişen olgularda öncelikle endoskopik, olmazsa cerrahi genişletmeler yapılır. Fistül sorunu olanlarda yukarda yazılı anti-TNF ilaçlar, azatiyopurin, metronidazol verilir, seton (makat çevresine fistülde) uygulamaları yapılır. Tedavi yanıtsızlığı varsa, bazı olgularda erken cerrahi düşünülür.

Ülseratif kolit hastalığında tedavi nasıl yapılır?

5 ASA (mezelamin) dediğimiz ilaçların ağızdan ve makattan uygulanması standart tedavidir. Makata yakın alana sınırlı hastalık varsa sadece lavman ve fitil formunda ilaçlar ile gidilebilir. 5ASA tedavisine yanıt yoksa kortizon türevleri ile tedavi bir süre uygulanır ve ardından 5 ASA ilaçlar ile tedavi devam edilebilir. Sık nüksler varsa, azatiyopurin kullanılır. Tedavi yanıtsızlığı ve veya diğer ilaçlara da tedavi direnci varsa cerrahi gündeme gelir. Cerrahi ülseratif kolitde hastalığın kür edilmesi, yani ortadan kalkması anlamına gelir. Bu durum Crohn hastalığı için geçerli değildir.

Crohn hastalığında operasyon sonrası nasıl takip edilirler?

İlk 6 ayda kolonoskopik kontrol ve riskli hastalarda koruyucu iltihap kurutucu ilaçlar verilir. Crohn hastalarının sigara içmemeleri, hastalığın nüks etmemesi açısından çok önemlidir. Bu hastalarda hastalığın tekrar etme riski ilk 2 yılda %70 civarındadır. Yani, Crohn hastalığında ameliyat, hastalığı ortadan kaldırmamaktadır. Nüksler için yani hastalığın tekrar edip etmediğini ise dışkıda kalprotektin (fekal kalprotektin) bakarak rahatlıkla anlayabilmekteyiz. Fekal kalprotektin testi ile kolonoskopi ihtiyacımız belirgin azalmıştır.

Ülseratif kolitde ameliyat sonrası durum nedir?

Kolon çıkartılıp ince barsak rektumda kısa bir segmente veya anal bölgeye poş şeklinde bağlanır (ileoanal poş cerrahisi). Günde 3-6 arasında dışkılama ile bu hastalar yaşamlarına devam ederler. Hastalık teorik olarak sona erer. Yani tüm ilaçlar bir kenara konur, yani ilaç kullanma ihtiyacı ortadan kalkar. Zaman içinde olguların bir kısmında bu poş iltihaplanır. Genelde poş iltihabı ilaç tedavileri ile rahatça tedavi edilebilir.

Ülseratif kolit ve Crohn hastalığının tedavisini hangi grup doktorlar düzenler?

Bu hastaların ilaç tedavilerini, öncelikle gastroenteroloji uzmanları düzenlerler. Gastroenteroloji hekimleri başta olmak üzere, endoskopik işlemlerde de yetkinliği olan hekimler, bu hastaların gastrointestinal endoskopi işlemlerinde görev alırlar. Bu işlemlerde bazen emr/esd, geniş tabanlı polipler ile darlığa müdahale ve kromoendoskopi eğitimi gerekli olabildiğini hatırlatmak isterim.

Kaynaklar

1. Crohn's disease
2. World Gastroenterology Organisation Global Guidelines Inflamatory Bowel Disease
   
3. Predictors of Crohn’s Disease
4. Long-Term Evolution of Disease Behavior of Crohn's Disease