Obezite Nedir? Obezite Tedavisi Nasıl Yapılır?

#obezite #şişmanlık

İnsan sağlığını tehdit edecek oranda vücut yağ dokusunda yağ birikmesidir. Bunun sonucu olarak da metabolik, endokrinolojik değişiklikler meydana gelir. Sebebi tam olarak açıklanamamış olup genetik ve çevresel faktörler sorumlu tutulmuştur. Halihazırda dünyanın özellikle gelişmiş ülkelerinde ciddi sağlık problemi haline gelmiştir. Bu ülkeler genelde endüstrileşmiş olup bu ülkeler içinde düşük gelir katmanında olan kesimlerde daha çok rastlanır. Şehir hayatında kırsal kesim hayatına göre daha sıktır.

Vücut Kitle İndeksi

Obezitenin ölçümünde vücudun ağırlığının (kg olarak) boyun metre cinsinden karesine bölünmesi (m2) hesabıyla tespit edilir.

VKI = BMI = Kg/m2

Vücut Kitle Değerlendirilmesi

BMI değeri 25-34.9 kgm2 olan kişilerde erkek olanların bel çevresi 102cm kadınların 88cm in fazla olması yüksek risk grubunu oluşturur. BMI nin 35 üstü olanların bel çevresi ölçümünün risk değerlendirmesi açısından bir önemi yoktur.

Obezitenin Sık Görülen Sebepleri

• Kadın olmak
• Yaşla doğru orantılı artması (yaşlılık)
• Doğum sayısı
• Evli olmak
• Alkol kullanmak
• Sigarayı yeni terk etmiş olmak
• Kötü beslenme alışkanlıkları
• Fiziksek aktivitede azalma
• Anne ve babada obezite öyküsü
• Psikiyatrik problemler (emosyonel stres, depresyon, mental hastalıklar, anksiyete)
• Bazı ilaçlar (antidepresanlar, antipsikotikler, antiepileptikler, steroidler-kortizon seratonin antagonistleri ve antidiyabetikler)
• Psikososyal hadiseler
  • Erken yaşta anne babayı kaybetme
  • İyi gitmeyen evlilikler
  • Ailede alkolizm olması
  • Kronik depresyon
  • Çocuklukta cinsel tacize maruz kalma
• Nöroendokrin sebepler
  • Polikistik over
  • Hipotiroidi
  • İnsülin direnci yapan durumlar
  • Hipogonadizm
  • Cushing sendromu
  • Büyüme hormonu yetersizliği
• Sosyoekonomik faktörler (düşük gelir düzeyi olan kesimler)
• Obezitede genetik ve çevresel faktörler çok önemli rol oynar.
• Anne ve babanın obez olması, ailecek hareket alışkanlığından uzak olmaları obezite açısından fevkalade uygun bir ortam oluşturur. Ailenin sağlıksız yemek yeme alışkanlığı çocuğa da nüfus eder ve bir hayat tarzı haline gelir.

Obezite aldığımız kalorinin harcadığımız kadarından fazla olma halidir.

Anne sütü ile beslenmenin obezite riskini azalttığı buna karşın mama ile beslenmenin obezite riskini arttırdığı yapılan çalışmalarda tespit edilmiştir.

Diyabetik anneden doğan çocuklarda obezite riski, karın çevresi yağlanma oranı yüksektir.

Obezitede Görülen Endokrinolojik Değişiklikler Nelerdir?

• Obezite de vücut kortizon salınımı artar fakat dolaşımdaki kortizol düzeyi kortizol atılımındaki artış sebebiyle dengelenir. Birçok obez hastada kan kortizol düzeyi yüksekliğinin başlıca sebebi budur.
• Kan insülin düzeyi artar ve insülin direnci ortaya çıkar, kas ve yağ dokusunun insülin duyarlılığı azalır. Bu durum hastanın daha fazla yemek yemesini tetikler, yemeklere aşırı insülin cevabı ortaya çıkar.
• Büyüme hormonu seviyesi düşer.
• Erkekte testesteron seviyesi düşer.
• Kadında testesteron, androstenedion artar progesteron azalır.
• Kadında sekshormon bağlayan globulin azalır. Serbest testesteron artar.
• Artmış leptin düzeyi ve leptin direnci santral ve periferik leptin duyarlılığında azalma.
  
  

Obeziteyle Birlikte Sık Görülen Hastalıklar Nelerdir?

• Hipertansiyon
• Hiperlipidemi (kan yağlarında yükseklik)
• Koroner artar hastalığı
• İnsülin direnci
• Hiperinsülinizm
• Safra kesesi hastalıkları
• Osteoartrit
• Uyku apnesi (kronik hipoksiye bağlı polisitemi)
• İnmeler
• Kanserler (uterus, meme ve kolon)
• Alkolik olmayan karaciğer yağlanması
• Adet düzensizlikleri
• Tüylenme artışı
• Astım
• Solunum zorluğu
• Cerrahi müdahalelerde risk artışı
• Trombofilebitler
• Gut
• Mikroalbuminuri
• Strese bağlı idrar kaçırma (stres inkontinans)
  
  

Obezite Tedavisi Nasıl Yapılır?

Obezite tedavisinde hasta neden kilo vermesi gerektiği konusunda örneklemelerle ikna edilmelidir. Obezitenin bir çok hastalığı bünyesinde barındıran ana hastalık olduğu, obezite problemi halledilmeden onun meydana getirdiği hipertansiyon, diyabet ,koroner arter hastalığı, kanserler gibi rahatsızlıklarla da başa çıkmanın mümkün olmadığı hastaya ikna edici şekilde izah edilmelidir.

Hasta ikna olmadan inanmadan obezite tedavisinde başarı mümkün değildir yada geçici başarılarla aynı hadise mükerrer defa tekrarlar.

Tedavide 3 temel prensip vardır.

• Kilo vermeyi sağlamak
• Kilo verdikten sonra verilen kiloyu muhafaza etmek
• Kilo alınmasını önlemek

Yukarıdaki bu esaslar temel alınarak;

• Obezite eğitimi
• Diyet
• Fizik aktivite ve egzersiz programı
• Davranış terapisi
• İlaç tedavisi
• Cerrahi tedavi  ana başlıklardır.

Tasarlanacak ilk hedef kilonun %10-15 ini 6-12 aylık zaman içinde vermektir.  Bu yaklaşık 5-10 kiloya tekabül eder.

Bundan sonraki hedef kiloyu muhafaza etmek ve kilo almamaktır.

O yüzden aynı kilo alma durumlarının tekrarlanmaması için davranış, diyet ve egzersiz programlarının uygulanması süreklilik arz etmelidir.

Kilo Vermenin Faydaları Nelerdir?

• Kilo vermeyle kan kolesterol ve trigliserit seviyelerinde düşmeler meydana gelir.
• Kan şekeri ve açlık insülin, c -peptit düzeyinde (insülin direncinde) azalmalar olur.
• Kan basıncında; sistolik kan basınç ve diastolik kan basıncında ciddi düşmeler tespit edilir. Yaklaşık %10 luk kilo vermeyle ölüm riski %20 oranında düşürülür.
• Kanda pıhtılaşma faktörleri, inflamasyon markerı CRP, stokin ve adesyon molekülleri azalır.
  
  

Diyet Tedavisi

Diyet tedavisinde temel prensip alınan kalorinin azaltılması noktasındadır. Kalorinin 500-1000 kkal azaltılması hedeflenmelidir. Bu haftada 0.5-1kg arasında kilo verilmesini sağlar.

Kalori alımı

Kadınlarda     1000-1200kal

Erkeklerde     1200-1600kal        civarında olmalıdır.

Diyet 800 kalori altında verilmesi doğru olmaz.

Dengeli bir diyette enerjinin %30 u veya azı yağlardan temin edilmeli geri kalanı sebze ve meyva kaynaklı olmalıdır. Günde 2 litre en az su tüketilmeli. Alkol alınımı da kısıtlamak gerekir.

Fizik Aktivite ve Egzersiz Tedavisii

Temel prensip hastanın yağ yakması, aldığı kaloriden fazla harcanmasıdır.

Ayrıca verilen kilonun muhafazasını da temin eder.

Başlangıçta yürüyüşe gün aşırı 30dk ile başlanabilir. Bu genç ve orta yaşta 45dk olmalıdır. Sonra tedricen  yürüme mesafesi ve süresi arttırılmalıdır.

Hedeflenen saate yaklaşık 5km ,1 saat 15dk veya 20dk da 7-8km hedeflenmelidir. Bu ileri yaşlarda tabiki daha azaltılır, haftada 4-5 defa bunun yapılması idealdir.

·         Bunun yanında yüzme, bisiklete binme, plates, aerobik özendirilmelidir.

·         Şehir yaşantısında bağımlı olduğumuz vasıta  (özel otomobil, minibüs, otobüs, metro)  alışkanlığını azaltma, mümkün olduğunca yürüme fırsatları yaratma, her yere vasıta ile gitme yerine 1-2 durak önce inerek yürümeyi tercih etmek isabetli olur.

·         Asansör kullanımını minimalize etmek mümkünse inerken kullanılmamalı (merdiven çıkarken koroner arter hastalığı, astım gibi hastalarda sorunlar olabilir)

·         Çeşitli aktiviteler, uğraşlar bulmak, tamir işleri, araç temizliği, bahçe işleri gibi egzersiz bahaneleri bulma.

·         Hareket yapma konusunda zamanlama ve yer bulma sorunu olanlar evlerine yürüme bantları kondüsyon cihazları bulabilirler.

Davranış Tedavisi

Yemek yeme davranış anormalliği olanlarda psikolojik destek tedavisi gerekir. Ayrıca yemek yeme tipinin değiştirilmesi gerekir. Tekrarlayan yemek yeme nöbetleri aşırı kilo alımına sebep olur. Buna engel olmak tedavinin temelini oluşturur. Negatif  emosyonel durumlar depresyon aşırı yemek,anksiyete,, kızgınlık, üzüntü bu kişilerde aşırı yemek yeme nöbetleri ile ilgili gerekçe olmakta ve aşırı yemek yeme nöbetleri gelişmektedir.

Yemek yerken bazı prensipler geliştirmek gerekir:

• 3 ana yemeği (öğünü) zamanında yapmalı
• Ara öğunleri almayı unutmamak
• Günün aynı saatlerinde yeme
• Yemek yerken alınan gıdaya konsantre olmak
• Yemek yerken gazete okumamak, televizyon seyretmemek
• Porsiyonları küçük tutmak
• Tabakları küçük seçmek
• Yemek pişirirken az miktarda yapmak
• Her lokma sonrası çatal bıçağı kaşığı masaya bırakmak
• Lokma aralarında su içmek
• Yemeği evde aynı yerde yemek
• Yemeği oturarak yemek
• Alışverişe çıkıldığında aç karnına değil tokken yemek sonrası gitmek

Başlıca davranış tedavisi unsurlarıdır.

Çocuk kiloluysa eğitime ailenin de katılması temin edilmeli. Ailenin egzersiz programlarına katılması sağlanmalıdır. Çocuk aile işbirliği bu tür vakalarda şarttır.

İlaç Tedavisi 

• Koroner arter hastalığı, hipertansiyon, diyabet, uyku apnesi gibi en az bir hastalık ve BMİ>27kg m2 olanlarda ya da bu hastalıklar olmaksızın BMİ >30kg m2 olan hastalarda ilaç tedavisi uygulanabilir.
• İlaç tedavisi davranış değişikliği, diyet ve egzersiz tedavilerinin en az 3 ay uygulanmış olması ve başarısız olması gerekir.
• İlaç tedavisi 3-6 ay arasında %10 ve daha fazla kilo vermeyi sağlamışsa tekrar kilo almamak için ilaca devam edilebilir. Risk durumuna göre süreye karar verilir.
• Anti obezite ilaç tedavisi mutlaka diyet egzersiz ve davranış tedavisiyle koordineli  yapılmalıdır.
• İlaç tedavisiyle ayda 2kg dan daha fazla kilo kaybetmeyenler ilaç tedavisinden istifade edemeyecek demektir.

Merkezi sinir sistem üzerinden etkili iştah kesici ilaçlar yasaklanarak piyasadan kaldırılmıştır. Bağırsaktan yağ emilimine mani olan ilaç tipleri kullanılmaktadır. Bu ilaçların yağlı gıdalarla alınmamalı, alınırsa yan etkiler artmaktadır.Başlıca yan etkileri mide bağırsak sisteminde olmaktadır.

·         Gazla birlikte sızıntı

·         Ani dışkılama ihtiyacı

·         Gevşek ve sulu dışkı

·         Yağlı dışkı

·         Dışkı kaçırma, defakasyon sıklığında artma

·         Yağlı lekelenme

·         Nadiren karında rahatsızlık, ağrı hissi, şişkinlik

·         Rektumda ağrı, rahatsızlık hissi

·         Diş ve diş eti rahatsızlıkları

·         Anksiyete, yorgunluk, baş ağrısı

·         Kaşıntı, egzama, ürtiker

·         Yağda çözünen A,D,E,K vitamin eksikliği

Bağırsakta yağ emilimine mani olan ilaçların kullanılmaması gereken durumlar;

• Hemoroidi olanlar
• Mide bağırsak hastalığı olanlar
• Emilim bozukluğu olanlarda (malabsorbsiyon)
• Kolestaz ve hipersensitivitesi olanlarda
• Gebelik ve laktasyon döneminde
• Karaciğer ve böbrek yetmezliğinde    verilmemelidir.
  
  

CERRAHİ TEDAVİ

Komplikasyonları olan şiddetli obezitesi olan hastalarda uygulanabilir.

• Jejunoileal bypass
• Gastrik bypass
• Gastroplasti
• Silikon mide bandı

Cerrahi tedavinin uygulanması için:

• BMİ 40kg/m2 üzeri olması
• Yaşın 18-65 yaş arası olması
• Obezitenin en az 5 yıldır devam etmesi
• Diyet ve ilaç tedavisinden sonuç alınamaması
• Ameliyat sonrası kontrol ve diyet programına uyum sağlayabilecek olması
• Majör psikolojik sorununun olması
• Alkolizmin olması

Kilo kaybı tedavilerinin yapılamayacağı durumlar:

• Kontrol altında olmayan psikolojik hastalığı olanlar
• Hamile ve emziren kadınlar
• Anoreksia ve blumia nevroza hastalarında
• Ciddi sistemik hastalığı olanlar
  
  

Obezitenin Engellenmesine Yönelik Çalışmalar

Son yıllarda endüstrileşmiş gelişmiş toplumların gittikçe artmakta olan sorunu  olarak karşımıza çıkmaktadır.

Obezitenin tedavisi uzun ve meşakkatli bir süreçtir. Çoğunda başarı elde edilememektedir. Bu yüzden obezite önleme çalışmalarının üzerine yönelmek akıllıca bir strateji olacaktır.

Obeziteyle mücadelede

• Anne ve babanın çocuklara iyi bir model olması gerekir
• Çocuğun aileyle birlikte öğünlerde yemek yemeli
• Anne ve babada yanlış yeme alışkanlığı varsa düzeltilmeli
• Çocuk acıkınca yemeği yavaş yemesi öğretilmeli
• Yemeklerde yağ oranı azaltılmalı lifli gıdalar tercih edilmeli
• Çocuklarda ödül veya hediye olarak şeker, çikolata verilmemeli
• Kola, gazoz gibi gazlı içecekler tüketilmemeli bol su içmesi önerilmeli
• Anne sütüyle beslenmeyi arttırma
• Fastfood tipi yemekler ve cipsten kaçınılmalı
• Meyve ve sebze tüketimi arttırılmalı
• Tv seyretmeyi günde 2 saatin altında tutmalı
• Tv seyrederken yemek ve kuru yemiş tüketilmemeli.
• Sabahları sağlıklı bir kahvaltı yapmalı
• ·Sosyal ortamlarda ve okullarda spor, oyun ve jimnastik alanları oluşturmak
• · Medyada çikolata ve şekerleme reklamlarının kısıtlanması
  ilk akla gelen önlemler olabilir.