D Vitamini ve Sağlığımız

D vitamini vücudumuzda başta kemikler olmak üzere pek çok önemli fonksiyonu ifade eden bir vitamindir.

D vitamini yetersizliğini önlemek için; yeterli güneş maruziyeti ve D vitamini içeren gıdaların tüketimi arzetmektedir.

• D vitamini yağda çözünür.
• Diyetle alınan kalsiyum ve fosforun bağırsaklardan emilimini sağlar.Kemik büyümesi,sertleşmesi ve tamiri
üzerinde etkili olur.
• Parathormon salgılanmasını düzenler.
• Kemik ve kasların sağlığı için gerekli olan vücuttaki kalsiyum ve fosfor dengesini sağlar;kemik ve diş yapısı
oluşumunu aktif olarak etkiler.
• Bağışıklık sistemini güçlendirir.
• Hipertansiyon,kalp hastalıkları ve bazı kanserlere karşı koruyucudur.

D vitamini yağda çözünür.Güneş ışığı veya diyet ile elde edilir.

Ultraviyole güneş ışınları deri üzerindeki yağları harekete geçirerek daha sonra vücut tarafından emilen vitamini üretir.Ağız yoluyla alındığında D vitamini yağlar ile birlikte bağırsak duvarlarından emilirler.Vücuda besinler yoluyla Provitamin-D şeklinde alınır,güneş ışınlarının etkisiyle D vitaminine dönüşür.

D Vitamini Kaynakları Nelerdir?

Güneş Işını

D vitamini güneş ışınlarının etkisiyle deride oluşur. Günlük D vitamini ihtiyacı 20-30 dakikalık güneşe maruziyet ile karşılanabilir.Kollar,bacaklar ve yüzün güneşe maruz kalması kafidir.Gerekli güneş ışığı miktarı kişinin yaşı,deri rengi maruziyet süresi,varsa tıbbi sorunlara göre değişebilir.D vitaminin yapımı yaş ile giderek azalır.Derisi koyu renkli olan kişilerde yeterli D vitamini oluşabilmesi için bilhassa kış aylarında uzun süreli gün ışığı ihtiyacı vardır.Güneş koruyucular(faktör 20 ve fazlası)kullananlarda deride D vitamini oluşamaz.Ayrıca pencere camı arkasından güneşlenmenin anlamı yoktur.Çünkü ultraviyole ışınları camdan geçememektedir.

D Vitamini İçeren Gıdalar

1)Deniz Ürünleri:

• Balık yağı
• Somon balığı
• Uskumru
• Pisi balığı
• Ringa balığı
• Ton balığı
• Sardalye
• Karides
• İstiridye

2)Diğerleri:

• Süt ve süt ürünleri(peynir,tereyağ,krema)
• Yumurta sarısı
• Mantar
• Kahvaltılık gevrekler
• Karaciğer
• Sıvı yağlar
• Yulaf
• Kakao
• Maydanoz
• Isırgan otu
• Yonca

Bir çok ülkede süt ve süt ürünleri,ekmek,tahıllar D vitamini ile zenginleştirilebilmektedir. Halihazırda ülkemizde böyle bir uygulama yoktur.

D Vitamini Eksikliğinin Tanısı

D vitaminieksikliği ve yetersizliği kanda 25(OH)D3 düzeyi ile konur.

• 30 ng/ml üzeri normal
• 20-30 ng/ml arası D vitamini yetersizliği
• 20 ng/ml altı D vitamini eksikliği olarak tanımlanır.

Yetişkinlerde çoğu zaman belirgin belirti ve bulguları yoktur veya siliktir.

D Vitamini Eksikliğinin Sebepleri

1)Yetersiz Güneş Maruziyeti
2)Gıdalarla yetersiz D vitamini alımı
3)D vitamininin bağırsaktan yetersiz emilimi
4)Böbrek ve karaciğer hastalığı sebebiyle D vitamininin aktif forma dönüşememesi
5)Bazı ilaçlar

1) Yetersiz Güneş Maruziyeti:
Bebek ve çocukların uzun süreli güneşe maruziyeti,deri kanseri riskini arttırdığından doktorlar tarafından önerilmez.D vitamini eksikliği riski en sık şişmanlar,esmerler ve yetersiz güneş ışığı alan erişkinlerde rastlanır.Yaşlandıkça vücutta D vitamini oluşumu ve depoları azalır.Bu durum kış aylarında ve kuzey bölgelerde yaşayanlarda dahada belirginleşir.Yaz aylarında ise güneş koruyucuları kullanımı deride D vitamini oluşumuna mani olur.

Aktüel olarak en büyük neden güneş yüzü görmeden kapalı mekanlarda çalışma,sürekliofis hayatı bizler için en önde gelen sebeptir.
Şişmanlarda D vitamini eksikliğinin tespit edilmesinin sebebi ise D vitamini yağda çözünen bir vitamin olduğundan yağda birikir ve vücut kullanamadığından eksiklik meydana gelir.

2) Gıdalarla Yetersiz D Vitamini Alımı:

Sıklıkla bebekler,çocuklar ve yaşlılarda görülür.Anne sütünde D vitamini çok azdır.Hazır mamaların bazıları D vitamini ile zenginleştirilmiştir.Yaşlılarda maruz kaldıkları muhtelif rahatsızlıklar sebebiyle gıda kısıtlamaları uygulandığında (damar sertliği,diyabet vs için) süt ve sütlü gıdalardan,yağlı balıklardan kaçınırlar.Ayrıca yaşlılarda gıda alımı normal ve yeterli olsa dahi D vitamini emilim kabiliyeti azalmaktadır.

3) D Vitamini Emilimini Engelleyen Hastalıklar:

• Çölyak Hastalığı
• Chron Hastalığı
• Kistıh Fibroz
• Mide ve bağırsakların kir kısmının çıkarıldığı veya aşırı şişmanlık tedavisinde uygulanan gastrik bypass
ameliyatları

4) Karaciğer ve Böbrek Hastalıkları:

Deriye gelen güneş ışını ile oluşan veya gıdalar vasıtasıyla aldığımız D vitamininin aktif hale dönüşmesi için karaciğer ve böbrekteki enzimlere ihtiyaç vardır. Kronik karaciğer ve böbrek hastalarında bu enzimler yeterli bulunamadığından D vitamini etkin hale dönüşememektedir.Ve D vitamini eksikliği ortaya çıkmaktadır.

5) İlaçlar:

• Kortikostroidler(Kortizon):Ca kalsiyum emilimi ve D vitamini metabolizmasını bozarak osteporoza yol açar.
• Orlistat(Şişmanlık tedavisinde kullanılıyor):D vitaminin bağırsaktan emilimini engeller.
• Kolestiramin(Kolestrol düşürücü): D vitaminin bağırsaktan emilimini engeller.

D VİTAMİNİ İLE ETKİLEŞİME GİREN İLAÇLAR:

• Calcipotriene(Davonex)
• Dıgoxin
• Diltiazem(Cardizem,Dilacer,Tiazac)
• Verapamil(Calan,Cavera,İsoptin,Verelan)

D Vitamini Eksikliğinin Başlıca Sonuçları Nelerdir?

• Kan kalsiyum seviyesinin düşüklüğü
• Kan fosfor seviyesinin düşüklüğü
• Çocuklarda kemiklerin yumuşaması ve eğilmesi
• Osteporoz:Kemik kırılganlığında artma ve kemik kütlesinde azalma.

D Vitamini Seviyesi Kimlerde Bakılmalı?

1)Eve ve yatağa bağımlı yaşayan kişilerde
2)Bakımevi ve huzurevlerinde yaşayanlarda
3)Osteoporozu olanlarda
4)D vitamini eksikliği ve yetersizliğine yol açacak hastalığı olanlarda.
5)Kan,kalsiyum veya fosforu düşük olanlarda
6)D vitamini mekanizmasını e4tkileyecek ilaç kullananlarda
7)Düşük travmalı kırık öyküsü bulunanlarda (ayakta dururken düşenlerde)

Bu durumlarda D vitamini düzeyi mutlaka bakılmalı.Rutin olarak D vitamini düzeyi pahalı olduğundan çok sık istenilmemektedir.

D Vitaminin Alınmasında Günlük Doz Oranları:
Günlük doz 1 mikrogram = 40 ünite
Normal bebeklerde=400 ünite
Prematüre bebeklerde=800 ünite
Erişkinlerde=1000 ünite

D vitamininin aşırı alınmaması hususuna mutlaka dikkat edilmelidir. D vitamini fazla alındığında D vitamini zehirlenmesi denilen tablo ortaya çıkar.Kan kalsiyum seviyesi yükselir buna bağlı sağlık sorunları ortaya çıkar. Başlıcaları; iştahsızlık, bulantı, kusma, idrarın çoğalması, susama hissinin artması, sıklıkla ishal ve arada kabızlık nöbetleri oluşur. Yüksek tansiyon, kolestrol yüksekliği, baş ağrısı, kılcal damarda deformasyon hatta ölümler görülmektedir.

D vitaminin fazlalığında vücudun bazı yerlerinde kalsiyum oturması sonucu taş ve kireçlenmeler meydana gelir.D vitamini fazlalığında damar sertliği oluşumu hızlanır.

•ABD Sağlık Bakanlığı verilerine göre çeşitli durumlarda ihtiyaç duyulan günlük D vitamini ihtiyaçları şu şekilde belirlenmektedir.

0-7 Ay = 10 mikrogram
7-12 Ay = 5 mikrogram
1-3 Yaş = 15 mikrogram
4-8 Yaş = 15 mikrogram
9-70 Yaş = 15 mikrogram
70 Yaş üstü = 20 mikrogram

Hamilelik ve emzirme döneminde kadınlar günlük 10-15 mikrogram (0.01 – 0.015 mgr) D vitamini almalıdır. D vitamini özellikle hamileliğin başlangıcında cenin oluşumu için gereklidir.Genellikle 50 yaş üzeri yetişkinlerde D vitamini ihtiyacı farklılık göstermektedir.Bu sebeple hastalar yaş gruplarıyla ilgili ihtiyaç duyulan günlük D vitamini dozunu doktorundan tespit etmesini istemelidir.

Özellikle bebeklerde ve çocuklarda D vitamininin doğru miktarda alınması önemlidir.D vitamininin ihtiyaç kadarı gelişimi desteklerken gereğinden fazla alınması kemiklerde aşırı kalsiyum birikmesi sonucu bebeklerde fiziksel ve zihinsel geriliklere,çocuklarda ise kemik gelişiminin zamanından önce durmasına sebebiyet vererek boyun kısa kalmasına sebep olabilir.

Bu vahim durumları önlemek için ilaç prospektüslerini dikkatli okumalı,D vitamini içeren birkaç ilaç bir arada alınmamalıdır.Örneğin multivitaminler ile D vitamini birlikte alınmamalıdır.

Özellikle D Vitamini Alması Gereken Gruplar

• 50 yaş ve üzeri kişiler(özellikle menepoz sonrası kadınlar)
• Sürekli kas ve kemik ağrısı şikayeti olanlar
• Güneş göremeyenler(ofis çalışanları gibi)
• Bağırsaklardan yağ emilimi bozuk olanlar
• Karaciğer hastalığı olanlar
• Mide-bağırsak ameliyatı olup rezeksiyon yapılmış hastalar
• Osteoporozlu hastalar(kemik erimesi olanlar)
• Güneş ışığı bakımından yetersiz bölgelerde yaşayan çocuklar
• Yetersiz gıda alan ve fazla kalori yakan kişiler
• Emziren ve hamile kadınlar
• Alkol ve uyuşturucu kullananlar
• Kronik hastalığı olanlar,uzun süredir stres altında olanlar
• Yakın geçmişte ameliyat geçirmiş olanlar

Çocuklarda D Vitamini Eksikliği

Çocuklarda gözlemlenen D vitamini eksikliğinin en belirgin bulgusu,çocuk yürümeye başlamasıyla fark edilen bacaklardaki eğriliktir.Bunun yanında baş çevresinin aşırı büyümesi,bıngıldağın beklenenden büyükolması veya kapanmamış;göğüs kafesinde kemik ve kıkırdak birleşim yerlerinde şişlik,el ve ayak bileklerinde genişleme gözlemlenir.

Huzursuzluk,aşırı baş terlemesi,havale geçirme yanında vücut kaslarının güçsüz olması ,oturma ve yürümede gecikme,diş çıkarmada gecikme başlıca bulgulardandır.

D Vitamininin Görevleri

• Kandaki kalsiyum ve fosforun normal sınırlarda kalmasını sağlayacak kemik erimesini önler.Kemik ve dişleri
güçlendirir.Çocuklarda D vitamini ihtiyacı bu yüzden fazladır.
• Kaslara güç verir.Eksikliğinde kas güçsüzlüğü ve kas ağrısı olur.
• Devamlı yorgunluk ve vücudta yaygın ağrısı olan hastalar mutlaka D vitamini düzeyine baktırmalıdır.
• İnsülin pankreastan salgılanımını düzenlediğine dair çalışmalar mevcuttur.
• D vitamini bazı kanserlerin ,kalp ve diyabet hastalığının gelişimini önler.
• Depresyondan korur,
• Damar basıncını düzenleyerek tansiyonu dengeler,
• D vitamini insülin direncini düzeltir,
• Tiroit fonksiyonları ve normal kan pıhtılaşması için gereklidir.

D Vitamini Eksikliği

Normal D vitamini seviyesine sahip olmak için alınması gereken D vitamini miktarı kişinin deri rengi,güneş maruziyeti,diyet alışkanlıkları,altta yatan diğer tıbbi sorunların olup olmamasına göre değişmektedir.

Deriden yeterli D vitamini oluşabilmesi için haftada en az iki kez(deri kanserini arttırdığından saat 10-00 ile 15-00 arası hariç) yüz,kollar,bacaklar ve sırtın güneş koruyucu sürülmeden 20 30 dk gün ışığına maruz bırakılması kafidir.Sisli havaların sık olduğu bölgeler fabrika dumanları veya araba egzosları ile aşırı kirlenen havanın solunduğu alanlar,kapalı giyim tarzı sürekli ofis ortamında çalışma yeterli D vitamini oluşumunu engeller.
Erişkinlerde yeterli D vitamini seviyesini sağlamak için gereken D vitamini dozu 400-800’dir Bu seviyee bir takviyenin günlük alınması gereklidir.Bebek ve çocukların ihtiyaç için verilen multivitaminlerin çoğuna D vitamini ilave edilmektedir.Bunun yanında ülkemizde bebekler için sadece D vitamini içeren damlalarda mevcuttur.

Bütün bu bilgilerin ve bulguların ışığında kendisinde veya çevresindeki kişilerde D vitamini eksikliği kuşkusu olan vatandaşlarımızın vakit geçirmeden bir hekime başvurmaları en doğru davranış olacaktır