Hücre zedelenmesi: Etyoloji

Canlı organizmayı oluşturan hücrelerin normal işlevlerini yapabilmeleri, fizyolojik gereksinmelerinin yeterince karşılanması ile yapısal ve metabolik dengelerinin bozulmamasını gerektirir (homeostazis). Dengelerden birinde bile oluşabilecek aksama homeostazisi bozar. Canlı organizma, homeostazis durumunu bozan tüm etkilerden ya uyum sağlar ya onlarla savaşarak yok etmeye çabalar ya da kaçar. Ilımlı streslerle karşılaşan hücreler bu tür bir uyarana karşı işlevsel niteliklerini değiştirerek tepki gösterirler. Kendilerine zarar verebilecek düzeydeki streslerle karşılaştıklarında verecekleri tepkiler, zedelenmenin kimi niteliklerine göre farklılıklar gösterir.

Hücresel patolojide değişmeyen kuram: Omnis cellula e cellula: tüm hücrelerin anası hücrelerdir). Temeli 19. yüzyılda Dr. Rudolph Virchow tarafından atılan Modern Patoloji’nin eşsiz kuramı: Hücresel disfonksiyon – Organ disfonksiyonu - Hastalık belirtileri.

Bu kurama göre, hücre zedelenmesinin gücünü belirleyen değişkenler şunlardır:

• 1. Etkene özgü değişkenler  
  • Etkenin türü
  • Etki süresi
  • Etkenin gücü
• 2. Hücreye özgü değişkenler 
  • Hücrenin türü
  • Hücrenin içinde bulunduğu evre
  • Hücrenin uyum yeteneği

Hücre zedelenmesinde etkili nedenler

Hücrelere zarar veren etkenler -ne türden olursa olsun- önce hücrelerin işlevlerini daha sonra da morfolojik yapılarını bozarak hastalıklara yol açarlar. Kimi olgularda etyolojik faktörleri ve patogenez sürecini bilemeyiz; bu tür hastalıklara “primer” ya da “idiopatik” nitelemesi yapılır.

• Oksijen yoksunluğu sendromları: Hipoksi ve iskemi
• Fiziksel nedenler: Travmalar, mekanik yüklenmeler, ısı değişiklikleri (soğuk/sıcak etkisi), radyasyon, elektrik akımı.
• Kimyasal maddeler: Tıbbi ilaçlar, zehirler, alkol, narkotik maddeler, tütün ürünleri, çevre kirlenmesi
• Canlı etkenler: Bakteriler, virüsler, mantarlar, parazitler (örnekler; Clostridia türü bakterilerin oluşturduğu fosfolipaze enzimleri hücre membranlarına zarar verir; virüsler ve kimi riketsiyalar içinde çoğaldıkları hücreleri şişer ve bir süre sonra patlatırlar)
• İmmunolojik reaksiyonlar: Otoimmun hastalıklar, canlı etkenlere karşı gelişen immunolojik tepkiler (virüs hepatiti), aşırıduyarlılık tepkileri, antikor kökenli immun zararlar (doku/organ reddi)
• Genetik bozukluklar: Kromozom etkilenmeleri, özgün gen mutasyonları
• Beslenme bozuklukları: Protein-kalori yetmezliği, vitamin eksiklikleri, dengesiz beslenme:
  • Yetersiz beslenme ve Açlık: Uzun süreli hipoglisemiler beyinde hipoksi benzeri zararlar oluşturabilirler (Wernicke-Korsakoff sendromu).
  • GIS hastalıkları: Kronik diyareler çocuklardaki mental gelişmeyi olumsuz etkiler
  • Yüksek kalorili beslenme: Obezite