Yara İyileşmesi: Primer İyileşme - Sekonder İyileşme

Yaraların iyileşmesinin her aşamasında doku kaybının büyüklüğü çok önemlidir. Bu açıdan bakıldığında 2 tür yara iyileşmesi izlenir;

• Primer yara iyileşmesi
• Sekonder yara iyileşmesi

Her iki yara iyileşmesi türünde izlenen aşamalar benzer nitelikte olmakla birlikte nedenler ve sonuçlar arasında önemli farklılıklar gözlenir. Mukoza defektlerinin büyük bölümü de deri yaralarına benzer biçimde iyileşir. İzlenmesi kolay olan deri yaralarını örnek alırsak;

1. Primer yara iyileşmesi: Bir kesilme sonucunda eğer kesiğin iki kenarı (yara dudakları) birbirinden uzaklaşmamışsa ya da sütür konularak karşı karşıya getirilmişse, iki dudak arasında pek az granülasyon dokusu oluşur, yara iyileşmesi hızlıdır, çok ince bir iz bırakabilir. Sütür uygulaması yara defektinin dayanıklılığını da arttırır. Yüzey sütürleri genellikle 1 hafta sonra alınır. Sütürlerin alınmasından sonraki dayanıklılık normalin %10’u kadardır. Fibrozis sonrası dönemde en yüksek dayanıklılık 3 hafta sonra elde edilir (%80). Tam dayanıklılık için aylar geçmesi gerekebilir.

• Yaralanmayı izleyen ilk 24 saat içinde oluşan fibrin eksüdasyonu, yara dudaklarını birbirine yapıştırır, yüzeyde oluşan krut yaranın infekte olmasını önler
• İki gün sonra fib­roblast ve endotel proliferasyonu (angiogenezis) başlar
• Üçüncü ve beşinci günlerde granülasyon dokusu yarayı doldurur
• Dördüncü ve beşinci günlerde kollagen liflerin yapımı başlar, gittikçe artarak 15. günde normal doku kadar sağlamlık kazandırır. Epitel rejenerasyonu 2-3’üncü günde başlayarak yedinci günde tamamlanır, yara kabuğu düşer
• Ortalama bir hafta sonra kollagen lifler yaranın açılmasını önleyecek kadar direnç sağlar. Yaraya atılan sütür varsa alınabilir. Sikatrisin dayanıklılığı 4. haftada normalin ½’sine ulaşır. Tam dayanıklılık gücüne ulaşması (re-modeling) birkaç ayı alabilir

2. Sekonder yara iyileşmesi: Çeşitli nedenlerle yoğun bir angiogenezis ve bol granülasyon dokusunun meydana geldiği, aşırı bir fibroblastik aktiviteyle geniş sikatris dokusunun oluştuğu iyileşme türüdür. Sekonder yara iyileşmesinin başlıca nedenleri şunlardır;

• Travmanın geniş doku kaybına yol açması
• Yabancı cisim varlığı
• Belirgin nekroz oluşması
• Yaranın infekte olması

Yaradaki eksüda ile nekrotik dokuların temizlenmesi ve geniş doku kay­bının doldurulması için uzun zaman gereklidir. Bu bakımdan yaranın iyileş­mesi gecikir. Nekrotik dokuların temizlenmesine yardım için cerrahi uygulama (débridement) gerekebilir.

• Geniş bir doku kaybının olduğu olgularda, defekt bölgesi bir süre kanar. Yaranın ve damarların kontraksiyonu ile kanın pıhtılaşması sonucunda kanama durur ya da çok azalır
• Defekti dolduran kan pıhtılaşır. Pıhtının dış ortama bakan yüzeyi kuruyarak yara kabuğunu oluşturur
• Yara tabanından başlayan akut yangı tepkisi, granülasyon dokusunun oluşmasıyla biçim değiştirir
• Bu aşamada, yara kenarlarından skuamöz epitel rejenerasyonu başlar
• Granülasyon dokusu içindeki fibroblastik aktivite zamanla sikatris dokusuna dönüşür
• Bu arada, yara kabuğu altından gelişen epitel rejenerasyonu tamamlanır ve yara kabuğu düşer
•  İyileşme süreci epitelizasyon ve sikatrisleşmenin tamamlanmasıyla biter. Sikatris dokusu yaşlandıkça büzüşür ve küçülür, yüzeyi örten epitel parlak ve yer yer buruşuktur
• Yaranın iki kenarı arasındaki uzaklık fazla ise, epitel rejenerasyonu önce hızlı iken ortaya doğru yavaşlar ve sonunda durur. Bu durumda, olabildiğince az sikatris oluşabilmesi ve yaranın hızlı iyileşebilmesi için epidermizas­yonu sağlamak gerekir. Epidermizasyonu sağlamak için vücudun başka yerinden kaldırılan bir deri parçası yara­nın üzerine kapatılır (greft operasyonu)