Aftöz stomatitler - Mikulicz aftı - Sutton hastalığı - Herpetiform stomatit

Aftöz: Aft niteliğinde; aft içeren

Etyolojisi saptanamayan aftların bulunduğu tabloya “aftöz stomatit” tanımlaması yapılır

• Stomatit türleri arasında en sık rastlanan grubu oluşturur
• İki tür aftöz stomatit tanımlanmaktadır: (1) Akut aftöz stomatit; (2) Yineleyen aftöz stomatit

1. Akut aftöz stomatit

• Aftöz stomatitlerin bir bölümü, bir hastanın tüm yaşamı boyunca bir kez ortaya çıkan ve kısa sürede kendiliğinden iyileşen mukoza lezyonlarını içerir

2. Yineleyen aftöz stomatit

• İlk aftöz lezyonların çocukluk yaşlarında görülür
• Değişik zamanlarda yinelemeler görülür
• Kadınlarda daha sıktır
• Hastaların 1/3’ünde ailenin başka bireylerinde de benzer yakınmaların varlığı saptanır
• Mukoza lezyonları genellikle yanak, dudak içyüzü, ağız tabanı gibi mukozanın kemiğe yapışık olmadığı bölgelerde ortaya çıkar 
• Lezyonlar genellikle yanma ve batma duyusu ile beliren çok sayıda eritemli papüllerle başlar
• Papüllerin ortası kısa sürede nekrozlaşırken tabloya ağrı bulgusu da eklenir
• Ortadan kalkan nekrotik epitel örtüsünün yerini fibrinden zengin bir eksüda alır
• Erozyon niteliğindeki lezyonların çevresi eritemlidir
• Derinleşerek ülser görünümü kazanan lezyonları kuşatan epiteldeki proliferasyonlar, yara kenarlarının krater görünümü kazanmasına yol açar
• Lezyonlar birkaç hafta içinde ve genellikle iz bırakmadan iyileşir
• Yineleyen aftöz stomatitler, lezyonların sayılarına ve büyüklüklerine göre 3 alt grupta toplanırlar;
  • Minör tip (Mikulicz aftı; canker sores): Lezyonların küçük (2-5 mm çapında), sayılarının az (2-5 adet) olduğu aftöz stomatit grubudur. Genellikle dilaltı, ağız tabanı, yumuşak damak ve yanakta oluşurlar. Küçük ve yüzeysel olduklarından kısa sürede ve iz bırakmadan iyileşirler. 
  • Majör tip (Sutton hastalığı; periadenitis mucosa necrotic recurrens): Ağız boşluğunun dil kökü-ağız tabanı, yumuşak damak gibi arka bölümlerinde, çapları 1 cm’yi aşabilen çok sayıda lezyon saptanır. İyileşmeleri haftalar alabilir. Geniş ve derin lezyonlarda sikatris oluşabilir. 
  • Herpetiform tip: Lezyonlar çok küçük (1-3 mm çapında), sayıları çok fazladır (bazan 100’ün üzerinde). Çok sayıdaki küçük lezyonlar bir süre sonra birbirleriyle kaynaşarak Herpesvirüs stomatitlerini anımsatan görünüm kazanabilirler (herpetiform aftöz stomatit).

Aft saptanan hastalıklar ve sendromlar (örnekler)

• HIV/AIDS’li hastalarda sık görülen majör aftöz stomatitlerdeki ülserler görece derindir
• Siklik nötropenili hastalarda, nötrofil polimorf sayısındaki düşme ataklarında rastlanan aftlar, nötrofil sayısının normale dönmesiyle birlikte kendiliğinden iyileşir
• Crohn hastalığı ve ülseratif kolit gibi bağırsak hastalıkları ile SLE gibi otoimmun hastalıklarda ağız mukozasında aftlar oluşabilir
• Behçet hastalığı, ağız mukozasında ve genital organlarda beliren aftlarla başlayan bir hastalıktır. Hastalığın başlangıç evresindeki oral aftların erken tanıda büyük önemi vardır
• Malabsorpsiyon sendromlarından biri olan Gluten enteropatisi (celiac sprue) olgularında aftöz stomatite rastlanabilir
• Berendes-Bridges-Good sendromu
• Cohen sendromu
• İmmun yetmezlik sendromları
• Job sendromu
• Kısa bağırsak sendromu
• Otoimmun lenfoproliferatif sendrom
• Ailesel otoinflamatuvar sendrom
• Papillon-Lefévre sendromu
• PFAPA sendromu
• Sjögren sendromu
• Vulvovaginal-gingival sendrom
• Wiskott-Aldrich sendromu