Metamfetamin (Methamphetamine; METH)
Acil kliniklerinde yeni bir toksikolojik sorun
Metamfetamin nedir? Bağımlılık yapma gücü oldukça yüksektir. Özellikle Asya ve Ortadoğu ülkeleri başta olmak üzere tüm ülkelerde kullanımı giderek yaygınlaşan toksik bir maddedir. Uluslararası istatistiklere göre, amfetamin grubu maddelerin kullanımı esrardan sonra ikinci sırada yer alır. ABD’de, dikkat eksikliği ve dirençli obezite (refrakter obezite) olgularında tedaviye destek madde olarak kullanılmaktadır.
Afganistan’da yoğun olarak üretilen “efedra (ephedra)” bitkisinden elde edilir ya da sentetik olarak üretilebilir. Ephedra sinica, Çin’in geleneksel tıp uygulamalarında 5000 yılı aşkın bir süredir kullanılmaktadır.
Tıpta, efedrin olarak bilinen alkaloid de efedra bitkisinden elde edilmiştir. Metamfetamin’in laboratuvar ortamında ilk üretimi 1893 yılında, Japonya’da (Nagai Nagayoshi), efedra’dan elde edilmiş efedrin’in (ephedrine) saflaştırılmasıyla yapıldı. Kristal metamfetamin -yine Japonya’da (Akira Ogata)- 1919 yılında sentezlendi. Efedra bitkisinin bulunmadığı ülkelerde merdivenaltı yöntemlerle sentetik olarak üretilen metamfetaminin saflaştırılması aşamasında kullanılan kurşun asetatın güçlü toksik etkisi (kurşun zehirlenmesi) konunun başka bir yüzüdür.
Sokak terminolojisi: Met; Metin abi; Metin amca; kristal; ateş; buz
Kullanış biçimi: Çoğunlukla tozunun burundan çekilmesi ya da dumanının solunmasıyla, daha seyrek olarak yutulması ya da enjeksiyonuyla kullanılır.
Etkileri: İlk aşamada, tüm öteki uyarıcılar (kokain, amfetamin, vd) gibi sempatik sinir sisteminin uyarılmasıyla birlikte glikojen depolarının neredeyse sonuna dek kullanılmasına bağlı bulgular saptanır.
- Uyarıcı kullananlarda kardiyak ölüm: ansızın gelişen kardiyak ölümlerin büyük bölümünde myokardın hücrelerindeki glikojenin tümüyle tüketilmesi etkili olduğu varsayılmaktadır.
- Metamfetamin, lipidlerde kolayca eriyebilen fenilmetilalamin/amfetamin grubundan sempatomimetik bir psikostimülandır; içeriğindeki n-metil, kan-beyin bariyerinin kolayca aşılmasını ve sinir sistemini etkilemesini sağlar; bu nedenle, öteki uyarıcı maddelere kıyasla nörolojik etkileri daha güçlüdür. Nöronların ve dopamin, norepinefrin ile serotonin gibi monoamin nörotransmitlerin işlevlerini ve dönüşümünü etkiler.
- Bu bulgudaki etki mekanizmasının metamfetamin dozuyla koşut olduğu, doz yükseldikçe dopamin deşarjının yoğunlaştığı varsayılmaktadır.
- Dopamin düzeyininin aşırı deşarjla azalması “metamfetamin yoksunluğu sendromu”nun ana nedeni olarak açıklanır.
- Uzun süreli bağımlılıklardaki “dopamin içeren sinir sonlanmaların” azalması bu görüşü destekleyen bulgulardan biridir.
- Deneysel çalışmalar, beyin dokusu içerisine boşalan yoğun dopaminin oksidatif strese ve buna bağlı zararlara yol açtığını göstermektedir.
- Bu tür olumsuzluklardan kökenli nörotoksik etkiler, mikroglial hücrelerin aktivasyonu ve reaktif gilozis ile belirginleşir.
- Akut etkiler (tek yüksek doz alımlarda)
- Santral sinir sistemindeki etkileri:Metamfetamin kullanımıyla birlikte akut olarak gelişen dopamin ve serotonin nörotransmisyonuyla gösterir. Bu olgu, striatum, hipokampus ve prefrontal korteksteki dopaminerjik ve serotonerjik aksonların terminal uçlarında onarılması güç zararlara neden olur. En önemli bulgular sempatik sinir sisteminin uyarılmasından kökenlidir:
- Aşırı enerji üretimi (hiperaktif davranışlar; öfori)
- Dikkat artması
- Uykusuzluk (amfetamin grubu uyarıcılarda, maddenin etrkisini yitirmesiyle birlikte aşırı uyku isteği gelişir)
- Kardiyovasküler sistemdeki etkileri:Kardiyovasküler sistemde, dopamin ve norepinefrin gibi katekolaminlerin toksik etkisinden kökenli patolojilere neden olur. Göğüs ağrısı, acile gelen metamfetamin bağımlılarının en önemli yakınmasıdır (akut koroner sendromu). Öteki uyarıcılarda da saptanan taşikardi ve hipertansiyon vardır. Yüksek doz kullanımda vazodilatatörlere dirençli akut-güçlü vazospazm gelişir.
- Hipertansiyon
- Akut koroner spazmı kökenli angina pectoris ve myokard infarktı
- Akciğer ödemi
- Serebral hipoksi ve stroke sendromu
- Santral sinir sistemindeki etkileri:Metamfetamin kullanımıyla birlikte akut olarak gelişen dopamin ve serotonin nörotransmisyonuyla gösterir. Bu olgu, striatum, hipokampus ve prefrontal korteksteki dopaminerjik ve serotonerjik aksonların terminal uçlarında onarılması güç zararlara neden olur. En önemli bulgular sempatik sinir sisteminin uyarılmasından kökenlidir:
- Kronik etkiler (çok sayıda düşük doz alımlarda)
- Santral sinir sistemindeki etkileri:Astrosit ve mikroglial hücre proliferasyonlarını izleyen gliozis ile nöronlarda oluşan apoptozis, uzun süreli kullanılmasında izlenen önemli kronik etkileridir. Bu olgularda, impuls kontrol ve motor bozuklukları ile dikkat ve bellek bozuklukları gibi kognisyonla ilgili bulgular belirgindir. Metamfetamin, katekolaminlerin deşarjını da arttırır; monoamin oksidaze enzimini inhibe ederek katekolamin metabolizmasını bozar. Bu gelişme, dopamin deşarjının yanı sıra norepinefrin deşarjını da arttırarak dopaminerjik aksonların terminal bölümlerine nörotoksik etki yapar. Hücre düzeyinde yapılan değerlendirmeler, metamfetaminden kökenli serbest radikal oluşmasının, etkilenen hücrelerde endoplazmik retikulumun sarsıldığı ve mitokondriyal işlevlerin bozulduğu ve apoptozise dek gidebilen yapısal bozuklukların belirdiğini göstermektedir.
- Uykusuzluk
- Duygulanım bozuklukları ve algı bozuklukları
- Öfke patlamaları ve agresyon
- Ankiyete
- Paranoya
- Panik ataklar
- Varsanılar
- Bellek bozuklukları
- Parkinson hastalığı riskinde artma
- Kardiyovasküler sistemdeki etkileri:Kronik kullanımda vazokonstriksiyon kökenli endotel zararları (aterosklerozda hızlanma) ve pulmoner hipertansiyon ile bu olgulara özgü komplikasyonlar gelişir.
- Ateroskleroz (hipertasiyon, koroner yetmezliğinden kökenli angina pectoris ve myokard infarktı)
- Kardiyak aritmiler (ventriküler taşikardi) ve ansızın kardiyak ölüm
- Konjestif kalp yetmezliği
- Dilatasyonlu kardiyomyopati (myokard fibrozisi kökenli)
- Aorta diseksiyonu
- Beyin kanaması ve hemorajik stroke
- Santral sinir sistemindeki etkileri:Astrosit ve mikroglial hücre proliferasyonlarını izleyen gliozis ile nöronlarda oluşan apoptozis, uzun süreli kullanılmasında izlenen önemli kronik etkileridir. Bu olgularda, impuls kontrol ve motor bozuklukları ile dikkat ve bellek bozuklukları gibi kognisyonla ilgili bulgular belirgindir. Metamfetamin, katekolaminlerin deşarjını da arttırır; monoamin oksidaze enzimini inhibe ederek katekolamin metabolizmasını bozar. Bu gelişme, dopamin deşarjının yanı sıra norepinefrin deşarjını da arttırarak dopaminerjik aksonların terminal bölümlerine nörotoksik etki yapar. Hücre düzeyinde yapılan değerlendirmeler, metamfetaminden kökenli serbest radikal oluşmasının, etkilenen hücrelerde endoplazmik retikulumun sarsıldığı ve mitokondriyal işlevlerin bozulduğu ve apoptozise dek gidebilen yapısal bozuklukların belirdiğini göstermektedir.
Kronik kullanımlarda saptanabilen başkaca patolojiler
- Zayıflama
- Mezanter infarktları
- Rabdomyoliz kökenli böbrek zedelenmesi
- Ağız kuruluğu (xerostomia)
- Stomatit (nekrotizan gingivostomatit)
- Gebe bağımlılığında, bebeklere teratojen etki ve serebral palsi riski
Otopsi bulguları
- Santral sinir sistemi
- Yakın zamanda metamfetamin kullanmış olan bağımlıların otopsilerinden elde edilen beyin örneklerinde (nucleus caudatus, putamen, hipotalamustaki nucleus accumbens) yüksek orandaki deşarjlar nedeniyle dopamin düzeylerinin düşük olduğu belirlenmiştir
- Met kullanan gebelerin bebeklerinde corpus callosum agenezi
- Kardiyovasküler sistem
- Çoğu vazokonstriksiyon kökenli iskemik patolojiler
- Ateroskleroz
- Myokard infarktı
- Kardiyomyopati
- Akciğer ödemi
- Beyin kanaması
- Çoğu vazokonstriksiyon kökenli iskemik patolojiler
Kaynak önerileri:
- Yu S, Zhu L, Shen Q, Bai X, Dİ X. Recent Advances in Methamphetamine Neurotoxicity Mechanisms and Its Molecular Pathophysiology, Behavioural Neurology, 2015
- Kevil CG, Goeders NE, Matthew D. Woolard MD, et al. Methamphetamine Use and Cardiovascular Disease, Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology, 39:1739-1746, 2019
- McKetin R, Dawe S, Burns RA, et al. The profile of psychiatric symptoms exacerbated by methamphetamine use. Drug Alcohol Depend., 161:104-109, 2016
- Anglin MD, Burke C, Perrochet B, et al. History of the methamphetamine problem. J Psychoactive Drugs, 32:137-141, 2000
- Kuo CJ, Liao YT, Chen WJ, et al. Causes of death of patients with methamphetamine dependence: a record-linkage study. Drug Alcohol Rev., 30:621-628, 2011
- Schürer S, Klingel K, Sandri M, et al. Clinical Characteristics, Histopathological Features, and Clinical Outcome of Methamphetamine-Associated Cardiomyopathy. JACC Heart Failure, 5:435-439, 2017
- Sliman S, Waalen J, Shaw D. Methamphetamine-Associated Congestive Heart Failure: Increasing Prevalence and Relationship of Clinical Outcomes to Continued Use or Abstinence. Cardiovasc Toxicol.,16:381-385, 2016
- Volkow ND, Chang L, Wang GJ, et al. Low level of brain dopamine D2 receptors in methamphetamine abusers: association with metabolism in the orbitofrontal cortex. Am J Psychiatry, 158:2015-2021, 2001
- Silva AP, Martins T, Baptista S, et al. Brain injury associated with widely abused amphetamines: neuroinflammation, neurogenesis and blood-brain barrier. Curr Drug Abuse Rev., 3:239-254, 2010