bir HekimSözlük girişi ekledi
- Tropikal ve subtropikal ülkelerde daha sık görülen bir infeksiyon hastalığı
- Dünya nüfusunun neredeyse ½’si sıtma riski altında
- 2021'de 85 ülkede yaklaşık 247 milyon kişi, bu sayı 2022’de 249 milyona ulaştı sıtmaya yakalandı
- 2021’de 619.000 kişi sıtmadan öldü
- Bulaşma: Anofel türü dişi sivrisinek (Anofel ailesinin 400'den fazla farklı üyesi vardır; vektör tür olarak bilinen yaklaşık 40’ı hastalığı bulaştırabilir)
- Etken: Plasmodium grubu parazit (5 türü arasında özellikle Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax ve Plasmodium malariae önemli)
- İnfeksiyon riski, yerel sivrisineklerin türü de dahil olmak üzere birçok faktöre bağlı olarak bazı bölgelerde diğerlerinden daha yüksektir. Mevsime göre de değişebilir, tropikal ülkelerde yağışlı mevsimde risk en yüksek
- Bireysel risk faktörleri
- Bebekler
- 5 yaşın altındaki çocuklar
- Gebeler
- HIV/AIDS'li hastalar
- Göçmenler
- Gezginler
- Mobil çalışanlar (havayolları, TIR, gemiler, vd)
- Bağışıklık: Doğal bağışıklık (malaryanın epidemik olduğu bölgelerde sporadik immun bireyler; infektedir ancak hastalık belirtisi saptanmaz)
- Korunma
- Aşılar
- Pyrethroid-chlorfenapyr insektisitle yıkanmış cibinlikler (ITN)
- Sivrisinek kovucu spreyler
- Çevre temizliği (sivrisinek barınma alanlarının temizliği-ilaçlanması)
- Tanı ve Prognoz
- İlk belirtileri genellikle sivrisinek ısırığından sonraki 10-15 gün içinde başlar
- Ateş, baş ağrısı ve titreme (hafifse tanı güç olabilir)
- Plasmodium falciparum sıtması 24 saat içinde tedavi edilmezse ölümle sonlanabilir
- Yetişkinlerdeki güçlü malarya olgularında çoklu organ yetmezliği
- Çocuklarda güçlü malarya anemisi, solunum güçlüğü sendromu, serebral malarya
- Diğer Plasmodium türlerinin neden olduğu insan sıtması, önemli hastalıklara ve bazen yaşamı tehdit eden hastalıklara neden olabilir
- Kronikleşme: Tropikal splenomegali sendromu
- Testler
- Plasmodiumvarlığını belirleyen 2 temel test:
- Kan yaymalarının mikroskobik incelemesi
- Hızlı tanı testleri
- WHO’nun malarya için test önerileri
- Plasmodiumvarlığını belirleyen 2 temel test:
- Tedavi
- Artemisinin bazlı kombinasyon tedavileri (ACT'ler) oldukça etkilidir
- DSÖ, sıtmanın önlenmesi veya tedavisi için Artemisia bitki materyalinin (çaylar, tabletler veya kapsüller) tanıtımını veya kullanımını desteklemez
- Direnç sorunu: Uzak Doğu’nun bazı yörelerinde 5 malarya türünden 3'ünde direnç belgelenmiştir: P. falciparum, P. vivax ve P. malariae
- Coğrafya
- Plasmodium vivax Amerika Bölgesi'ndeki olguların %75'inde saptanır
- Plasmodium falciparummalaryası: Afrika, Güneydoğu Asya, Doğu Akdeniz ve Batı Pasifik
- Büyük Sahra çölünün güneyinde en yüksek sıklıkta görülür. Bu bölgedeki 4 ülke 2021'de dünya çapındaki tüm sıtma ölümlerinin neredeyse yarısını oluşturmuştur: ..Nijerya (%26,6), Demokratik Kongo Cumhuriyeti (%12,3), Uganda (%5,1) ve Mozambik (%4,1).
- Son 20 yılda, sıtmanın ortadan kaldırılmasına yönelik önemli ilerlemeler kaydedilmiştir: 2000 yılında 6 ülkede, 2020'de 27 ülkede 100'den az yeni olgu)
- En az 3 yıl üst üste 3 yıl yeni olgu bildirmeyen ülkelere “eliminasyon sertifikası” verilir. 2015'ten bu yana sertifika alan ülkeler:
- Maldivler (2015)
- Sri Lanka (2016)
- Kırgızistan (2016)
- Paraguay (2018)
- Özbekistan (2018)
- Arjantin (2019)
- Cezayir (2019)
- El Salvador (2021)
- Çin (2021)
- Azerbaycan (2023)
- Tacikistan (2023)
- NOT: 2023 DSÖ istatistiklerinde, Türkiye ile ilgili bir veri görülmemektedir
- Yolculuk
- Malaryaya karşı bağışıklığı olmayan kişilerin hastalığa yakalanma riski daha yüksektir (malaryanın endemik olmadığı ülkelerden yüksek bulaşma bölgelerine giren yabancılar)
- Kemoprofilaksi önlem almayanlar (kemofilaksi endemik bölgelere seyahat etmeden önce önleyici bir yöntem olarak kullanılabilir)
- NOT: Kemoprofilaksi alan bireylerde infeksiyon saptanırsa, aynı ilaç tedavi için kullanılmamalıdır
Kaynak: DSÖ (WHO) Malaria
Yorumlar