Hemoglobin A1c
Hemoglobinin glike formuna HbA1c denir. HbA1c’nin kandaki seviyesi glikoz düzeyi ölçmede, diyabet tanısı ve takibi yapmada kullanılan bir göstergedir. Eritrositlerin ortalama ömrü dört ay olduğu için, geçmiş 2-3 ayın ortalama kan şekeri seyrini gösteren bir değerdir.
Ben hemoglobinin glike formu yazdım ancak glikozile formu olarak çok sık karşımıza çıkmakta. Ancak bu durum geçmişten gelen bir yanlış anlaşılma veya eksik anlamadır. Glukozun hemoglobine bağlanma mekanizması bilinmezken, glikozile denilmiş. Ancak sonradan glike olduğu anlaşılmıştır. Farkları ise, glikozillenme reaksiyonunun enzim bağımlı olması ancak glikasyonun enzimsiz kovalent bağlanma şeklinde olmasıdır. Yani glukoz hemoglobine bağlanırken enzimatik bir reaksiyon gerçekleşmez.
Bu eski yanlış bilgiyi (gbkz: House MD) dizisinde de görmüştüm. House MD’nin bir bölümünde Wilson ve House aşçılık kursunda idiler. Wilson köftelerinin içinin yeterince pişmeyip dışının piştiğinden şikayetçi idi. House Wilson’a “Biyokimya profesörüm, HbA1C seviyesinin asidozlu hastalarda yanlış ölçülebileceğini çünkü asitin enzimatik reaksiyonu yavaşlattığını söylemişti. Aynı mekanizma burada da geçerli olabilir.” diyerek sirke kullanmasını önermişti. Ancak bu bilginin yanlış olduğunu anlıyoruz çünkü HbA1C mekanizmasında glikozilasyon reaksiyonu gerçekleşmiyor.
Sadece glukoz değil, tüm monosakkaritler hemoglobine spontane şekilde bağlanırlar. Ancak glukozun hemoglobine bağlanma eğilimi diğer monosakkaritlerden daha düşüktür. Örneğin fruktoz’un hemoglobine bağlanma oranı %13, galaktozun ise %21’dir. Glukoz ise çok daha düşük bir oranda bağlanır. Belki de bu sebeple glukozun metabolizmamızdaki ana monosakkarit olduğu dününülüyor.
Glukozun kandaki oranı yükseldikçe, glike hemoglobin yani HbA1c seviyesi de yükselmektedir. HbA1c’nin total hemoglobine oranı kan glukozu düzeyini takip ederken kullanılan orandır. Bu oranın referans aralığı %3-6’dır. Bu oran %6.5 olduğunda ise diyabet lehinedir. Diyabet takibinde HbA1c seviyesi %6.5’un altında tutulmaya çalışılır.
HbA1c (%) Ortalama Kan Glukoz Değeri (mg/dl)
6 ---> 135
7 ---> 170
8 ---> 205
9 ---> 240
10 ---> 275
11 ---> 310
12 ---> 345
Kandaki HbA1c’nin kan glukozu ile karşılaştırılabildiği birkaç formül kullanılmaktadır. En geçerli olduğu düşünülen formül ise şudur:
Ortalama Kan Şekeri (mg/dl) = ( HbA1c * 28.7 ) – 46.7
Diyabetin komplikasyonlarının yanı sıra HbA1c’nin kendisi de belirli hasarlara sebep olmaktadır. HbA1c, kanda serbest radikallerin artmasına sebep olur. HbA1c verdiği hasarın esas müsebbibi serbest radikallerdir. Serbest radikaller eritrositlerin yapısını bozarlar. Bu yapı bozukluğu neticesinde agregasyon eğilimi ve vizkozite artışı görülür. Bir başka hasar ise HbA1c sebebiyle artan radikallerin aterom plağı oluşumuna sebep oluşudur. Serbest radikaller, ferröz hemoglobinin ferrik hemoglobin yoluyla anormal ferril hemoglobine (Fe+4-Hb) uyarılmasını desteklerler. Ferril Hb kararsızdır ve oksidasyon durumunu kazanmak için hemoglobindeki spesifik aminoasitlerle reaksiyona girer. Hemoglobin molekülleri bu reaksiyon sonucunda biraraya kümelenerek hücre hasarını başlatırlar ve ferril Hb’nin arterler ve venlerdeki subendotelyal bölgeye salınmasını teşvik ederler. Bunun sonucunda damar duvarında makrofaj birikimi artarak plak oluşumları ortaya çıkar. Ayrıca serbest radikallerin eritrosit duvarlarını bozması durumunda bu hücrelerden hem salgılanırr. Gevşek hem endotelyal ve LDL proteinlerinin oksidasyonuna neden olabilir ve bu da plaklara neden olur.