Onkogenler * Proto-onkogenler

Kanser hücrelerini proliferasyona yönlendiren ve çoğalmasını kamçılayan genlerdir. Normal hücrelerin büyümesini ve diferansiyasyonunu denetleyen proto-onkogenlerden kökenlidirler. Tümör hücrelerinin büyümesini kamçılayan aktif onkogenlere “hücresel onkogen (cellular oncogene; c-onc)”, yapısal değişikliklerin görüldüğü aktif onkogenlere ise “mutant onkogen” nitelemesi yapılır. Onkogenler onkoproteinleri kodlarlar.  Başlıcaları şunlardır:

• Büyüme faktörleri: Kanser türlerinin çoğu büyümesini hızlandıracak faktörleri kendisi üretebilir. Büyüme faktörleri malign değişim için tek başına yeterli değildir. Ancak hızlı hücre proliferasyonu nedeniyle mutasyona yol açarak malign fenotip oluşma olasılığını arttırırlar.
• Büyüme faktörü reseptörleri: Büyüme faktörü reseptörü kodlayan çok sayıda onkogen vardır ve çoğu mutasyon ürünü faktörlerdir. Onkogen nitelik taşıyan büyüme faktörü reseptörleri –ortamda büyüme faktörü olmasa bile varmış gibi- mitoz arttırıcı uyarılar üretir.
• Uyarı düzenleyici faktörler: Dış ortamdan gelen uyaranları hücre çekirdeğine iletirler. Protein yapısındadırlar ve ras proteinleri ailesinden kökenlidirler. Mutasyona uğramış ras proteinleri sürekli uyaranlar göndererek mitoz arttırıcı etki gösterir (proteinlerin fosforilazyonunda etkili olan “kinaze” grubu enzimler mitozu tetikler).
• Transkripsiyon faktörleri: DNA replikasyonu ve hücre bölünmesi için gerekli olan genlerin transkripsiyonunda etkilidirler. En önemlisi myc proto-onkogenidir ve bcl-6 transkripsiyon faktörüdür. Normalde gerektiği kadar üretilir. Hücre çekirdeğiyle ilgili olan transkripsiyon faktörlerindeki mutasyonlar malignite ile sonlanır. Mutant transkripsiyon faktörlerinin üretimi kesintisizdir ve tümör hücrelerine sınırsız çoğalabilme yetisi kazandırır.
• Hücre siklusu düzenleyiciler: Siklin ve siklin-bağımlı kinaze grubu enzimler hücre sikluslarını düzenler. Bu ailenin üyelerinde aktivasyona neden olan mutasyonlar tümör oluşumunu kamçılar.
• Apoptozis engelleme: Tümör hücrelerinin apoptozisini engelleyerek yaşam sürelerini uzatan genlerdir (örnek: bcl-2)