Nörotravma - Kafa travmaları
İnsanlık tarihinin ölümle ve sakatlıkla sonlanabilen sorunlarının en önemlisidir. Beyin ve m.spinalis'e yönelik travmaların önlenebilmesi, koruyucu hekimlik açısından çok önemlidir; örneğin, travma riski yüksek olan sporlarda (bisiklet, motosiklet, yarış arabaları, patent ya da terkerlekli kaymalar, boks, vd) kask kullanılması, düşme olasılığının yüksek olduğu alanlarda uyarıcı sistemlerin (tabela, renkli bantlar, vb) bulunması,toplumsal olaylarda tramatik yöntemlerin kullanılmaması, aile-içi ve toplum-içi şiddetin ve işkencenin önlenmesi önerilen uygulamalardır. İki tür nörotravma vardır:
- 1. Primer nörotravma: Fiziksel nedenlerden kökenli lezyonların görüldüğü travmalardır; örneğin, hareketli kafatasının bir yere çarpmasına ya da hareketli bir cismin kafatasına çarpmasına bağlı, akselerasyon-deselerasyon mekanizmasının etkin olduğu nörotravmalar
- 2. Sekonder nörotravma: Beyindeki kan dolaşımını ve perfüzyonu etkileyen hipoksi, hipertansiyon, hipotansiyon gibi nedenlerden kökenli lezyonlara neden olan nörotravmalar
Yukarıdaki nedenlerin yol açtığı lezyonlar yerel ya da yaygın olabilir:
- Yerel (fokal) lezyonlar: Genellikle kafa travmalarından kökenli, beyindeki küçük bir alanı etkileyen zedelenmelerdir
- Yaygın (diffüz) lezyonlar: Diffüz akson zedelenmesi, hipoksik-iskemik zararlar, meninjit, damar yırtılmaları gibi patolojilerden kökenli lezyonlardır
Nörotravmaların değerlendirilmesinde, travmanın dura mater ile ilişkisini öne çıkaran bir başka yönteme göre 2 tür zedelenme tanımlanır:
- Penetran zararlar: Dura mater'in yırtıldığı zedelenmelerdir. Çoğu olgu, kafatasını ya da m.spinalis'i etkileyen mermi çekirdekleri ya da dura mater'in yırtıldığı künt kafa travmalarının sonucudur. Önemli lezyonların yanı sıra yüksek infeksiyon riski vardır. Klinik bulgular ve oluşabilecek sekeller, etkilenen bölgeye ve lezyonun genişliğine bağlıdır.
- Penetran olmayan zararlar: Genellikle darp, boks, işkence, trafik kazaları gibi olgularda gerçekleşen künt travmaların neden olduğu, kafatası/m.spinalis bütünlüğünün bozulmadığı nörotravmalardır. Lezyonların genişliği ve sonuçları, travmanın gücüne, çarpan cismin biçimine ve etkilenen kafanın konumuna (hareket yönüne) bağlıdır. Geniş yüzeyli cisimlerin düşük güçteki etkileri dışta belirti vermediği halde beyinde lezyonlara neden olabilir. Düşük güçteki bir cisme doğru hareket eden kafatasının (bokstaki kontra-yumruk gibi) etkilenmesi, bu cisimden geriye doğru kaçan kafatasının etkilenmesinden çok daha fazladır.
Parenkimal zararlar: Beyin dokusunun etkilendiği travmaların neden olduğu zararlardır.
- Serebral konküzyon (beyin sarsıntısı; concussio cerebri)
- Diffüz akson zedelenmesi (komosyo serebri; commotio cerebri)
- Travmatik vasküler zararlar (beyin kanaması)
- Parenkimi bozan zararlar (contussio cerebri, laceratio cerebri)
- Coup/Contre coup etkiler
- Fokal/Multifokal lezyonlar
Nörotravma sekelleri
- Post-travmatik hidrosefali (subaraknoidal boşluğu dolduran kanamalarda)
- Epilepsi (korteks gliozis nedbeleri)
- İnfeksiyon (penetran travmalarda)
- Post-travmatik geç beyin absesi (künt kafa travmalarında hematojen yolla gelen canlı etkenler)
- Post-travmatik demans (boksörlerde görülen dementia pugilistica)
- Post-travmatik anevrizma
- Corpus callosum atrofisi
- Psikiyatrik sorunlar
- Diffüz akson zedelenmesi
- Amiloid plaklar ve nörofibriler demetler (Alzheimer)
- Meningioma
- Serebral palsi