Kompleman sistemi aktivasyonu: Klasik yol
Kompleman sisteminin klasik yolla aktivasyonunu uyaranlar
- İmmun kompleksler (antijen-antikor kompleksleri)
- Canlı etkenler (bakteriler, virüsler)
- Proteaze grubu enzimler
- Sodyum ürat kristalleri
- Polianyonlar (polynucleotid’ler).
Aktivasyonla birlikte C1’den C9’a dek adlandırılan aktif proteinler oluşur:
- Antikorlar bakteri yüzeyindeki antijene yapışarak immun kompleksleri oluştururlar. İmmun kompleksler inaktif durumdaki C1 kompleksine bağlanarak kompleman sistemini aktive ederler. C1 kompleksi 5 molekülden oluşur; 1 molekül C1q, 2 molekül C1r ve 2 molekül C1s. Önce C1q aktive olur, bu tepkime C1r ve C1s komponentlerini de tetikler.
- Aktive olan C1s önce C4’ü oluşturur, sonra da C2 molekülleri meydana gelir. C4 ve C2 moleküllerinin oluşturduğu komplekse C4b,2a enzim kompleksi ya da C3-convertase enzimi adı verilir.
- C3-convertase, C3 kompleksini C3a (anaflatoksin) ve C3b (opsonin) moleküllerine ayrıştırır. C3a son üründür. C3b’nin 2 önemli görevi vardır: (a) bakteri yüzeyine yapışarak fagosite edilmesini kolaylaştırır; buna “opsonizasyon” adı verilir, (b) C5-convertase grubu olarak nitelenen iki enzimi oluşturur; bu iki enzim C3bBb3b ve C4b,2a,3b olarak adlandırılırlar. Böylece C5 komponenti de aktive olur.
- C3 (bazı koşullarda C5) plazmin, trombin ve lökosit kökenli lizozomal proteazelerin varlığında da aktive olabilmektedirler.
- C3-convertase ile aktive olan C5 kompleksi iki moleküle ayrışır; (a) C5a: kemotaksise katkıda bulunan anaflatoksinlerdendir; (b) C5b: kompleman sisteminin 6, 7, 8 ve 9. komponentlerini kendine bağlar ve bir kompleks oluşturur. Bu sisteme C5b-C9 kompleksi ya da “membrane attack complex (MAC)” adı verilir. Kompleman sisteminin aktivasyonu olgusunun son aşama ürünü olan MAC sistemi önce hücre membranını, sonra da hücreleri eritir.
Klasik kompleman aktivasyonunda farklı bir tetikleyici: Mannoz-lectin bağlanması (MBL)
Başlangıcı farklı da olsa, bir aşamadan sonra “klasik yol”dan aktivasyon niteliğini kazanır. Çeperlerinde terminal mannoz grupları içeren canlı etkenlerin MBL (mannose-binding lectin) adı verilen ve bir lectin türü olan “collectin”lere bağlanmasıyla tetiklenir. Collectin’ler IgG, IgM ve C1q proteinlerinin işlevlerini yapabilen bir tür “multifonksiyonel akut faz proteini”dir.
Kompleman sistemin aktive olması için “C1 esterase”nin etkinleştirilmesi gerekir. C1 esterase’nin etkinleştirilmesinde 2 seçenek izlenir;
- MBL’nin kompleman sisteminde etkin olan C1q işlevi, C1r ve C1s aracılığıyla “C1 esterase” enzimini etkinleştirir,
- MBL, “serine protease” enzimi ile MASP (MBL-associated serine protease) adı verilen bir kompleks oluşturur. Bu kompleks bakteri yüzeylerindeki mannoz içeren komponentlere bağlanır. Bu reaksiyonu izleyen aşamada, MASP parçalanır ve C1-esterase sistemini aktive eder.
Devreye giren C1-esterase, C1 kompleksine bağlanarak kompleman sistemini aktive eder. Bilindiği gibi, C1 kompleksi 5 molekülden oluşur; 1 molekül C1q, 2 molekül C1r ve 2 molekül C1s. Önce C1q aktive olur, bu tepkime C1r ve C1s komponentlerini de tetikler. Bundan sonraki tüm tepkimeler, “klasik yol”da izlenen aşamaları içerir.