Fagositoz: Etkenin eritilmesi

Fagositler (nötrofiller ve makrofajlar) canlı etkenleri ortadan kaldırma işlevlerini iki biçimde gerçekleştirirler:

• Oksidatif yol: Bakteriler, oksijen radikalleri aracılığıyla etkisizleştirilir;
  • Superoksid anyonları (O2-): bakterisid/sitotoksik etkilidir.
  • Hidrojen peroksid (H2O2): bir yandan canlı etkenleri parçalarken öte yandan başkaca oksidan maddelerin oluşumuna yardım eder.
  • Hipokloröz asid (HOCl): H2O2-myeloperoksidaze-halojen (klor) sistemiyle ortaya çıkan HOCl, bakterilerin parçalanmasında oldukça etkindir, bazı proteaze türü enzimlerin aktivasyonuna da yardımcı olur.
  • Hidroksil radikalleri (- OH): H2O2’in Haber-Weiss reaksiyonuyla indirgenmesi sonucunda ya da Fenton reaksiyonu ile oluşurlar. Canlı etkenlerin parçalanmasında oldukça aktif bir serbest radikal türüdür.
• Non-oksidatif yol: Sitoplazma granüllerindeki kimyasal ürünlerin etkisiyle oluşan sindirmedir;
  • Lizozomal hidrolazlar: Sülfat, fosfat, vb içeren lizozomlar nötrofillerin sitoplazma granüllerindeki hidrolazların başlıcalarıdır. Vücut sıvılarında (tükürük, gözyaşı, vd), nötrofillerin granüllerinde ve makrofajlarda bulunan bakterisid etkili bir enzimdir (lizozomal enzimleri bulan Alexander Fleming bu maddeyi “gözyaşı antiseptiği” olarak tanımlanmıştır). Özellikle gram-pozitif bakterilerin membranlarında bulunan peptidoglikanları kolaylıkla parçalar. Gram-negatif bakteriler lizozimlere dirençlidir.
  • Bakterisid/permeabilite arttıran protein (BPI): Nötrofil polimorfların sitoplazma granüllerinin bir bölümünde bulunan ve gram-negatif bakterilerin ortadan kaldırılmasında etkin olan katyonik bir proteindir. Gram-negatif bakterinin membranında delikler açarak öteki etkin maddelerin mikroorganizmayı ortadan kaldırmasını kolaylaştırır. Gram-pozitif bakterilere karşı etkisizidir.
  • Defensinler: Nötrofillerin ve makrofajların sitoplazma granüllerinde bulunan canlı etkenlerin ortadan kaldırılmasında etkin olan katyonik proteinlerdir. Etki spektrumları oldukça geniştir; gram-negatif ve gram-pozitif bakterileri, mantarları ve bazı virüsleri ortadan kaldırabilirler. Ölen ya da zarar gören fagositlerden ekstrasellüler ortama çıkan defensinler canlı fagositlere kemotaktik etki gösterirler.
  • Lactoferrin: Nötrofil polimorf granüllerinde bulunur. Ortamda bulunan demir iyonlarını kendisine bağlayarak bakterilerin yararlanmasını engeller. Ayrıca hidroksil iyonlarının oluşumun hızlandırarak oksidatif sisteme yardımcı olur.
  • Eozinofillerin bakterisid proteinleri: Eozinofillerin sitoplazma granüllerinde bulunan "major basic protein (MBP)” ve eozinofilik katyonik protein başlıcalarıdır. Bakterilerden çok parazitlere etkilidirler.
  • Proteinaze’ler: Nötrofil polimorfların sitoplazma granüllerinde bulunan protein komplekslerini parçalama yetisi olan enzimlerdir. Kemotaktik maddeler aracılığıyla alarm sinyallerini alan nötrofiller yangı bölgesine ulaşmak için damar lümeninden çıkmak ve doku aralıklarında ilerlemek zorundadır. Bu eylemine engel olan bazal membranları ve ekstrasellüler matriks (ECM) niteliğindeki yapıları parçalayarak kendilerine yol açar. Proteinaze türü enzimler nötrofillerin yanı sıra eozinofiller, bazofiller, mast hücreleri, monositler, endotel hücreleri ve bazı lenfositler tarafından da üretilebilmektedir. Proteinazeler protein yapısındaki hemen her şeyi parçalar; yangıda ortaya çıkan ölü hücreleri, bakteri ve matriks proteini artıklarını, canlı etkenleri, plazma proteinlerini (kompleman, immun globulinler, fibrin), matriks elemanlarını (kollagen, elastin, fibronektin, vd), lenfositleri ve trombositleri eritir.