Yaşlanma

Doğumdan sonraki her gün bir gün daha yaşlanmak. Yaşlanmanın en önemli nedeni endojen ya da ekzojen faktörler. Endojen faktörler arasında en önemlisi, serbest radikaller; kısa ömürlü kimyasallar, ancak vurdukları yerde iz bırakıyorlar. Ekzojen ya da endojen faktörler akut ve güçlü olduklarında ölümle, küçük miktarlarda ve kronik etkilerini birikerek gösterdiklerinde ise yaşlanmayla son bulurlar. İşte bu nedenle, insanlar yaşlandıkça çok sayıda dejeneratif hastalıklar karşılaşıyorlar.

Yaşlanma hızı bireysel farklılıklar gösterir:

• Kalıtım: Erken aklaşan saçlar, ateroskleroz, diabet
• Beslenme: Aşırı kalori yüklenmesi, obezite
• Sosyal çevre: Hareketsizlik, stres, anksiyete/depresyon
• Toksik maddeler: Alkol, sigara, madde bağımlılığı
• Meslek: Yıpratıcı meslekler (madenciler, radyasyoncular, vb)

Model sistemler üzerinde yalpan çalışmalar, yaşlanmanın bir gen grubu tarafından kontrol edildiğini göstermektedir. Bu kapsam içinde;

1. Hücre yaşlanması: İnsanlar yaşlandıkça hücrelerinin yenilenme hızı da düşmektedir. Çocuklardaki hücre yenilenmesi yaşlı bireylere oranla çok hızlı ve sağlıklıdır. Yaşlılardaki hücre yenilenmesi ise “yaşlanma olgusunun aşırı ivme kazandığı” hastalardan daha hızlıdır; örneğin, DNA mutasyonu sonucu ortaya çıkan Werner sendromunda yaşlanma belirtileri çok erken yıllarda ortaya çıkar.
2. Metabolik ve Genetik zararların birikmesi: Organizma tarafından onarılamayan ve etkileri birikerek artan faktörlerden oluşan zararlardır. En iyi örnek “serbest oksijen radikalleri (ROS)”dir. Aşırı ROS oluşumu ya da antioksidan yetersizliği yaşlanma sürecini aşırı biçimde hızlandırır.
3. DNA zararlarının algılanmasındaki ve onarılmasındaki aksamalar: Hızlı bir yaşlanma sürecinin önemli nedenlerinden biridir (Werner sendromu, ataxia-telangiectasia hastalığı)
4. Organellerde (proteasome komponenti) aksamalar: Hücre yaşlanmasını hızlandırmaktadır.

Yaşam süresinin uzatılabilmesindeki en somut öneri “Kalori alımının kısıtlanması”dır. Düşük kaloriyle beslenenlerde “sirtuin grubu” proteinlerin aktivitesi artmaktadır. Sirtuinler protein sentezini arttırarak apoptozisi engellemekte, metabolizmayı hızlandırmakta, insülin duyarlılığını düzenlemekte ve ROS oluşumunu azaltmaktadır. İnsülin ve insülin-benzeri büyüme faktörü (insulin-like growth factor-1; IGF-1) reseptörlerinin mutasyonlarının engellenmesi de yaşam süresini uzatan faktörlerden biri olarak görülmektedir.

Hücrelerin yaşlanma (yenilenme) süreleri:

• Skuamöz epitel (deri): 10-30 gün
• Skuamöz epitel (ağız; özofagus): 2-3 gün
• Mide: 2-9 gün
• İnce bağırsaklar: 1-4 gün
• Kalın bağırsak: 6 gün
• Eritrositler: 120 gün (maks)
• Trombositler: 10 gün
• Nötrofiller: 1-5 gün
• Eozinofiller 2-5 gün
• Kemik iliği kök hücreleri: 2 ay
• Akciğer alveol hücreleri: 8 gün
• Uterus serviksi: 6 gün
• Sperm: 2 ay
• Osteoklastlar: 15 gün
• Hepatosit: 180-400 gün
• Düz kas hücresi: Yıllar sürebilir
• Çizgili kas hücresi: Yenilenmediği varsayılır
• Kalp kası hücresi: Yenilenmediği varsayılır 
• Nöronlar: Yenilenmediği varsayılır