Yara İyileşmesi: İlkeler

Yangı ve yara iyileşmesi, benzer ilkelerle gerçekleşir. Vücut bütünlüğünün bozulduğu lezyonlara “yara” denir. Her yaranın iyileşmesinde bir yangı süreci vardır. Herhangi bir nedenle oluşan doku kaybı (yara) 2 şekilde iyileşebilir:

• Rejenerasyon
• Onarım (reparasyon)

Yara iyileşmesinin ayrıntılarına geçmeden önce, hücrelerin proliferasyonu ve hücre çoğalmalarına katkısı bulunan faktörleri özetlemek gerekir. İnsan organizmasında, dokuları oluşturan hücrelerin niceliklerini düzenleyen mekanizmalar vardır. Bu düzeni düzenleyen etmenler şunlardır;

• Proliferasyon
• Diferansiyasyon
• Apoptozis 

Proliferasyon olgusu hücreyi siklusa zorlayan faktörlerin belirmesiyle ve siklus evrelerinin hız kazanmasıyla gerçekleşir.   Proliferasyon yetisini yitirmiş diferansiye hücrelerden (terminally differentiated cells) oluşan dokularda rejenerasyon gerçekleşemez (örnek; myokard kas hücreleri). Hücre proliferasyonları yalnızca rejenerasyon olgusunda görülmez. Hücreleri proliferasyona zorlayan başkaca nedenler arasında fizyolojik uyaranlar (hormonlar) ile patolojik etkiler (zedelenme, hücre ölümü) de ön plana çıkarlar. Hücre proliferasyonları ve diferansiyasyonları çok sayıda denetleyici ve yönlendirici faktörün stimülatör ya da inhibitör etkisiyle gerçekleşir. Nekroz ya da doku kaybı olup olmaması iyileşmenin türünü belirleyen dominant faktördür. Buna göre, yangı ve yara iyileşmesinde 2 olasılık vardır:

Nekroz ya da Doku Kaybı yoksa:

1. Rezolüsyon (resolution): Doku kaybı görülmeyen olgularda eksüda erir, kan ve lenf damarlarına rezorbe olur. Fibroblastik proliferasyon yoktur. Genellikle yerinde iz bırakmadan iyileşir (restitutio ad integrum). Bu nedenle, iyileşmenin ideal bir türü olarak nitelenir. Bu tür iyileşmelerde, bağışıklık sistemi çok güçlüdür ya da yangıya neden olan etkenin gücü zayıf, etki süresi kısadır; bakteriler ve fibrin fagosite edilerek parçalanır, ödem sıvısıyla birlikte rezorbe olur. Varsa kalan artıklar makrofajlar tarafından temizlenir.

2. Organizasyon: Geniş alanları etkileyen bir akut yangıda oluşan ve resolüsyonla temizlenemeyen eksüda granülasyon dokusuna değişir ve yerinde sikatris bırakır.

Nekroz ya da Doku Kaybı varsa:

1. Rejenerasyon (regeneration): Yara bölgesindeki özgün hücreler (epitel dokusu) ortadan kalkmışsa, kenardaki aynı cins hücreler çoğalarak bunların yerini alır. Genellikle yara yerinde iz kalmaz.

2. Reparasyon (reparation, onarım): Rejenerasyonun olamadığı veya yetersiz kaldığı durumlarda, ortadan kalkan dokunun yerini granülasyon dokusu alır. Yerinde sikatris bırakır. Deri lezyonlarında, adneksler rejenere olamaz, epitel örtüsü incedir. Olaya bir başka açıdan bakarsak, ortaya çıkan her doku kaybını önce fibrinden zengin bir eksüda doldurur, eksüda granülasyon dokusuna değişir ve süreç fibrozisle son bulur. Buna göre, her reparasyon olgusu gerçekte bir organizasyon sürecidir.

Yukarıdaki bileşenlerin niteliğine göre 2 tür yara iyileşmesi saptanır:

1. Primer yara iyileşmesi
2. Sekonder yara iyileşmesi