Yangı medyatörleri

Yangı sürecinde çok sayıda kimyasal maddenin önemli ve yönlendirici etkileri izlenir. Bu maddelerin tümüne medyatör (mediator) adı verilmektedir.

Medyatörlerin nitelikleri:

• Dokularda gerektiği kadar üretilen kimyasal maddelerdir,
• Yangılardaki medyatörlerin aşırı üretimi bölgesel zararlar oluşturabilir,
• Ortamdaki konsantrasyonları arttıkça etkileri de güçlenir,
• Üretilmeleri için bir uyaran gerekir,
• Her medyatörün bir inhibitörü vardır,
• Birbirlerini ve yangıya katılan hücresel elemanları aktive ya da inhibe ederler,
• Gerçek medyatörlerin bağlanabilecekleri özgün reseptörler vardır.

Bu nitelikler yangı sürecini çeşitli açılardan etkiler:

• Yangı hücrelerinin çoğalmalarını, göçünü ve ürettikleri kimyasal maddeleri salgılamalarını tetikler,
• Akut yangılardaki medyatörler kısa ömürlüdür (kronik yangılarda medyatör üretimi süregen ancak dengelidir),
• Medyatörlerin farklı dokularda değişik etkileri olabilir (örnek; histamin büyük arterlerde vazokonstriksiyona, arteriollerde ve kapillerlerde vazodilatasyona neden olur).

Kökenleri açısından 2 tür medyatör saptanır:

I- Ekzojen medyatörler

II- Endojen medyatörler

I- EKZOJEN MEDYATÖRLER

Çok büyük bölümü infeksiyon hastalıklarda saptanır; canlı etkenlerin savunma sistemini oluşturan medyatörlerdir.

• Bakteriyel kemotaksinler: fMLP
• Anti-lökositik faktör: Lökosidin
• Makrofaj uyarıcılar: Endotoksinler

II- ENDOJEN MEDYATÖRLER

• Plazma kökenli medyatörler: Yangının başlamasında, gelişmesinde ve sonlanmasında etkin olan medyatörlerin önemli bir bölümü plazma kökenlidir. Yangı bölgesindeki elemanların uyarılması, yangı hücrelerinin yönlendirilmesi ve başkaca medyatörlerin üretilmesi, ilk aşamadaki görevleridir. Kısa bir süreç olan ilk aşamanın tamamlanmasıyla birlikte inaktive olurlar; ancak tetikledikleri kimyasal olaylar dizisi aksamadan sürecektir.
  • Pıhtılaşma mekanizması (Hageman faktörü-faktör XII)
  • Kinin sistemi ve Kallidin
  • Kompleman sistemi
• Hücre kökenli medyatörler: Yangının başlamasında, gelişmesinde ve sonlanmasında etkin olan medyatörlerin önemli bir bölümü dokuya özgü hücrelerden ve lökositlerden kökenlidir.
  • Vazoaktif maddeler (trombositler, bazofiller, nötrofil polimorflar, endotel hücreleri, monositler ve doku makrofajları, mast hücreleri ile yangının oluştuğu yerdeki dokular)
  • Fosfolipid ve arachidonic acid metabolizmasından kökenli medyatörler (prostaglandinler, tromboksanlar, lökotrienler, lipoksinler, “platelet-activating factor [PAF])”
  • Hücre sitoplazma granülleri (histamin, serotonin, lizozomal hidrolazlar)
  • Sitokinler ve Kemokinler
  • Reaktif oksijen türleri (serbest oksijen radikalleri)
  • Yangı zararlarını önleyici maddeler
  • Nörokininler (nöropeptidler)
  • Ekstrasellüler matriks medyatörleri