Ahmet Sedat Çöloğlu

Plasmodium falciparum ile infekte olmuş 5 yaşın altındaki çocukların yaklaşık % 1'ini etkileyen nörolojik komplikasyon

• Yetişkinlerde görülme sıklığı oldukça az
• Belirtiler ve Bulgular
  • Genellikle bir epileptiform atağı izleyen koma tablosu (ilk 30 dakika içinde ya da daha yavaş)
  • Yavaş gelişen olgularda apati, oryantasyon bozukluğu, deliryum ya da ajitasyon ile başlar
  • Nistagmus 
  • Hipertoni
    • Opistotonus
    • Ense sertliği
  • EEG anomalileri
  • Malign retinopati (tipik bulgu; beyindeki parazitlerin serebral sekestrasyonu sonucu)
    • Retinada renk yitirilmesi 
    • Retina kanamaları
    • Papilödem

• Tropikal ve subtropikal ülkelerde daha sık görülen bir infeksiyon hastalığı
• Dünya nüfusunun neredeyse ½’si sıtma riski altında
• 2021'de 85 ülkede yaklaşık 247 milyon kişi, bu sayı 2022’de 249 milyona ulaştı sıtmaya yakalandı
• 2021’de 619.000 kişi sıtmadan öldü
• Bulaşma: Anofel türü dişi sivrisinek (Anofel ailesinin 400'den fazla farklı üyesi vardır; vektör tür olarak bilinen yaklaşık 40’ı hastalığı bulaştırabilir)
• Etken: Plasmodium grubu parazit (5 türü arasında özellikle Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax ve Plasmodium malariae önemli)
• İnfeksiyon riski, yerel sivrisineklerin türü de dahil olmak üzere birçok faktöre bağlı olarak bazı bölgelerde diğerlerinden daha yüksektir. Mevsime göre de değişebilir, tropikal ülkelerde yağışlı mevsimde risk en yüksek
• Bireysel risk faktörleri
  • Bebekler 
  • 5 yaşın altındaki çocuklar
  • Gebeler 
  • HIV/AIDS'li hastalar 
  • Göçmenler 
  • Gezginler
  • Mobil çalışanlar (havayolları, TIR, gemiler, vd)
• Bağışıklık: Doğal bağışıklık (malaryanın epidemik olduğu bölgelerde sporadik immun bireyler; infektedir ancak hastalık belirtisi saptanmaz)
• Korunma
  • Aşılar
    • RTS, S/AS01(Mosquirix)
    • R21/MatrixM
  •  Pyrethroid-chlorfenapyr insektisitle yıkanmış cibinlikler (ITN) 
  • Sivrisinek kovucu spreyler
  • Çevre temizliği (sivrisinek barınma alanlarının temizliği-ilaçlanması)
• Tanı ve Prognoz
  • İlk belirtileri genellikle sivrisinek ısırığından sonraki 10-15 gün içinde başlar
  • Ateş, baş ağrısı ve titreme (hafifse tanı güç olabilir)
  • Plasmodium falciparum sıtması 24 saat içinde tedavi edilmezse ölümle sonlanabilir
  • Yetişkinlerdeki güçlü malarya olgularında çoklu organ yetmezliği
  • Çocuklarda güçlü malarya anemisi, solunum güçlüğü sendromu, serebral malarya
  • Diğer Plasmodium türlerinin neden olduğu insan sıtması, önemli hastalıklara ve bazen yaşamı tehdit eden hastalıklara neden olabilir
  • Kronikleşme: Tropikal splenomegali sendromu 
• Testler 
  • Plasmodiumvarlığını belirleyen 2 temel test: 
    • Kan yaymalarının mikroskobik incelemesi
    • Hızlı tanı testleri
  • WHO’nun malarya için test önerileri
• Tedavi
  • Artemisinin bazlı kombinasyon tedavileri (ACT'ler) oldukça etkilidir
  • DSÖ, sıtmanın önlenmesi veya tedavisi için Artemisia bitki materyalinin (çaylar, tabletler veya kapsüller) tanıtımını veya kullanımını  desteklemez
  • Direnç sorunu: Uzak Doğu’nun bazı yörelerinde 5 malarya türünden 3'ünde direnç belgelenmiştir:  P. falciparum,  P. vivax ve P. malariae
• Coğrafya
• Plasmodium vivax Amerika Bölgesi'ndeki olguların %75'inde saptanır
• Plasmodium falciparummalaryası: Afrika, Güneydoğu Asya, Doğu Akdeniz ve Batı Pasifik
  • Büyük Sahra çölünün güneyinde en yüksek sıklıkta görülür. Bu bölgedeki 4 ülke 2021'de dünya çapındaki tüm sıtma ölümlerinin neredeyse yarısını oluşturmuştur: ..Nijerya (%26,6), Demokratik Kongo Cumhuriyeti (%12,3), Uganda (%5,1) ve Mozambik (%4,1).
  • Son 20 yılda, sıtmanın ortadan kaldırılmasına yönelik önemli ilerlemeler kaydedilmiştir: 2000 yılında 6 ülkede, 2020'de 27 ülkede 100'den az yeni olgu) 
  • En az 3 yıl üst üste 3 yıl yeni olgu bildirmeyen ülkelere “eliminasyon sertifikası” verilir. 2015'ten bu yana sertifika alan ülkeler: 
    • Maldivler (2015)
    • Sri Lanka (2016)
    • Kırgızistan (2016)
    • Paraguay (2018)
    • Özbekistan (2018)
    • Arjantin (2019)
    • Cezayir (2019)
    • El Salvador (2021)
    • Çin (2021)
    • Azerbaycan (2023)
    • Tacikistan (2023) 
  • NOT: 2023 DSÖ istatistiklerinde, Türkiye ile ilgili bir veri görülmemektedir
• Yolculuk
  • Malaryaya karşı bağışıklığı olmayan kişilerin hastalığa yakalanma riski daha yüksektir (malaryanın endemik olmadığı ülkelerden yüksek bulaşma bölgelerine giren yabancılar)
  • Kemoprofilaksi önlem almayanlar (kemofilaksi endemik bölgelere seyahat etmeden önce önleyici bir yöntem olarak kullanılabilir)
    • NOT: Kemoprofilaksi alan bireylerde infeksiyon saptanırsa, aynı ilaç tedavi için kullanılmamalıdır

Kaynak: DSÖ (WHO) Malaria

• WHO 2022 raporu
• Görülme sıklığında artış: 240 milyon üzerinde yeni olgu; en büyük artış 2019-2020 dilimindeki 11 milyon yeni olgu
• Etkin faktörler:
  • İlaçlara direnç
  • Göçler
  • Geleneksel zorluklar: Ekonomik yetersizlik nedenli temel sıtma hizmetlerine erişimin azalması, ilaçların ve aşıların yetersizliği
  • Aşıların yaygınlaşamaması: RTS, S/AS01(Mosquirix) ve Ekim 2023’te uygulanmaya başlanan R21/MatrixM aşılarının Afrika’da uygulanabildiği yörelerdeki sıtma sıklığında belirgin azalma
  • İklim değişikliği: Küresel ısınma, malarya kuşağının yayılmasının en önemli nedenlerinden; sıcaklık, nem ve yağış değişiklikleri, paraziti taşıyan sivrisineğinin davranışlarını değiştirmekte ve yaşam süresini uzatmakta
• Sıtma coğrafyası 2022
  • Pakistan: 2.6 milyon yeni olgu
  • Brezilya: Amazon bölgesine sınırlanmış endemi
  • 2022’de Sıtmadan arınmış olan üç ülke: Azerbaycan, Belize, Tacikistan 
• Öneri: Ülkemizdeki "iklim değişikliği" ve "göçler" nedeniyle sıtma olgularının yeniden görülebileceği olasılığını göz ardı etmemeliyiz
• WHO 2023 Malarya Raporu